داود نیک کامی - استادیار پژوهش مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری
پیمان رزمجو - کارشناس ارشد مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری
علی جعفری اردکانی - مربی پژوهش مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری
فرزاد بیات - مربی پژوهش مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی زنجان

با توجه به توصیه های FAO به پرهیز از زراعت دیم در اراضی با شیب بیش از 12 درصد و با توجه به شیب اراضی تحت زارعت دیم در کشور ما که هر از گاهی چند برابر این حد می باشد، در صورت استفاده از برخی روش های به زراعی از قبیل رعایت جهت شخم، می توان از فرسایش خاک جلوگیری نموده و در افزایش تولید محصول اثر مبتنی گذاشت. طی سال های آبی 1382-1381 و 1383-1382 در طرحی که بدین منظور در ایستگاه پخش سیلاب سهرین – قره جریان استان زنجان و در اراضی شیب دار به اجرا در آمد، دو تیمار شخم در جهت و عمود بر جهت شیب در سه طبقه شیب 12-0 ، 20-12 و 40-20 درصد در 22 واقعه بارندگی منجر به رواناب و رسوب مورد مقایسه قرار گرفتند. آمار ثبت شده رواناب و رسوب و کمیت و کیفیت محصول گندم درکرت های استاندارد، در قالب طرح کرت های خرد شده به روش بلوک های کامل تصادفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج موید آن بود که شخم عمود بر جهت شیب در هر سه طبقه موجب کاهش رواناب و رسوب شده است. کاهش رواناب و رسوب حاصل از تیمار شخص عمود نسبت به شخم در جهت شیب در طبقات 12-0، 20-12 و 40-20 درصد به ترتیب برای رواناب 83/28، 89/24 و 56/84 درصد و برای رسوب 91/16، 62/31 و 92/31 درصد بود که از نظر آماری در سطح 1% معنی دار است. مقایسه میزان رواناب و رسوب حاصل از شخم عمود بر جهت شیب طبقه 20-12 و 40-20 درصد نسبت به شخم در جهت شیب طبقه 12-0 درصد و همچنین مقایسه میزان رواناب و رطوب حاصل از شخم عمود بر جهت شیب طبقه 40-20 درصد نسبت به شخم در جهت شیب طبقه 20-12 درصد تفاوت معنی داری را رد سطح 1% نشان داد که ای امر خود دلیلی بر اهمیت نوع شخم در زراعت دیم روی دامنه ها می باشد. با وجود افزایش شیب ، شخم صحیح از میزان فرسایش خاک کاسته است. به طوری که شخم عمود بر جهت شیبریال میزان فرسایش خاک در شیب های 12-0، 20-12 و 40-20 درصد را به ترتیب 6-11، 7/73 و 7/73 برابر کمتر ازحد مجار می رساند. کمیت و کیفیت بذر گندم درتیمارهای مختلف تفاوت معنی داری را نشان نداد. با این وجود شخم عمود بر جهت شیب موجب افزایش مقدار تولید در طبقات 12-0، 20-12 و 40-20 درصد، به ترتیب به میزان 19، 21 و 9 درصد شده است.

زراعت دیم ، رسوب ، رواناب ، کرت ، آزمایش ، فرسایش خاک ، شخم