مصطفی شمشیربند
مجتبی انصاری - دانشیار معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس
محمد رضا پورجعفر
علی حسین پور

رودخانه ها به عنوان یکی از شریان های اصلی بقای محیط زیست در شهر، طی یکی دو دهه اخیر به شدت مورد تاخت و تاز و تخریب انسان ها قرار گرفته است. این موضوع موجب نابودی حیات بشری شده و زندگی سرشار از آلودگی های زیست محیطی را پیام آور بوده است. احیای رودخانه ها موجب ارتقای کیفیات زیست محیطی شده و به افزایش تنوع و کمیت گونه های جانوری آبدوست کمک می کند. از سوی دیگر احیای رودخانه ها، به عنوان مکانیسمی جهت ایجاد سیمای شاخص شهری و تضمین رشد و سرمایه گذاری در توسعه شهرها، موجب برنامه ریزی و طراحی این نواحی خواهد شد. طراحی کریدور رود و ایجاد لبه هایی فعال و پویا، یکنواختی بافت را خنثی می کند و فضایی سرزنده و پویا خلق خواهد کرد که زمینه ساز بستری برای دمیدن روح حیات به کالبد نیمه جان شهر خواهد بود. اهمیت این موضوع به این دلیل می باشد که اغلب مطالعات و پژوهش های انجام شده بر روی حفاظت از رودخانه ها در قلمروهای طبیعی صورت گرفته است؛ جایی که فرآیندها و الگوها فضای مناسب تر برای تجدید شدن وجود دارند. با این حال آگاهی از مسائل اکولوژیکی رودخانه ها به درک بهتر فرصت های ارتقای وضعیت رودخانه ها در زمینه های غیر طبیعی تر، یعنی شهرها، بسیار کمک خواهد کرد. به همین منظور در پژوهش حاضر با بهره گیری از مفاهیم زیست محیطی ، تجارب جهانی و نظریه های ارائه شده در این زمینه، تلاش شده است تا به تدوین اصول کلی و چارچوب طراحی شهری با محوریت بقای محیط زیست در شهر و افزایش سرزندگی فضا پرداخته شود. روش تحقیق در این پژوهش در آن تحلیلی- توصیفی است، شناسایی ویژگی های حاشیه رودخانه از طریق مشاهدات میدانی، مصاحبه با مردم و توزیع پرسشنامه صورت گرفته است. نتایج پژوهش گویای این امر است که حاشیه رودخانه یکی از مهمترین ظرفیت های شهری جهت بقای محیط زیست است، برای اینکه بتواند جایگاه واقعی خود را پیدا کند، نیازمند احیا و طراحی مناسب بر اساس اصول اکولوژیکی است. در اصل آنچه اهمیت دارد جدایی ناپذیری اصول اکولوژیکی از اصول طراحی منظر است. به همین دلیل مزرهای میان طراحی اکولوژیکی عرصه های آسیب پذیر طبیعی و طراحی منظر این عرصه ها باید محو شود.

فضای شهری، محیط زیست، حاشیه رودخانه، اصول اکولوژیکی