احد ستوده - کارشناس ارشد برنامه ریزی و مدیریت محیط زیست
علی اصغر درویش صنعت - دانشیار دانشگاه تهران کرج، دانشکده منابع طبیعی
مجید مخدوم - استاد دانشگاه تهران دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران

در پروژه های راه سازی به منظور کاهش آسیب رسانی به منابع زیست محیطی و نیل به اهداف توسعة پایدار، ناگزیر باید پارامترهای زیست محیطی در فرایند مسیریابی دخالت داده شوند . برای رسیدن به این هدف از مسیریابی به شیوه خودکار، با سیستم های اطلاعات جغرافیائی (GIS) استفاده شد ومسیر راه آهن رشت به انزلی به عنوان نمونه موردی انتخاب گردید . در همین رابطه ابتدا پارامترهای تأثیرگذار بر مسیریابی راه آهن شناسائی شدند . این پارامترها شامل شیب، خصوصیات زمین شناسی، خصوصیات خاک، پوشش اراضی، رودخانه ها، راه ها و میراث فرهنگی می باشد . داده های پارامترهای یاد شده جمع آوری و یا تهیه شدند . نقشه های شیب،رودخانه ها و راهها از نقشه های توپوگرافی رقومی مقیاس 1:25000 استخراج شدند و نقشه پوشش اراضی با استفاده از تصاویر ماهواره لندست ٧ (سنجندة+ETM) مربوط به سال ٢٠٠٠ میلادی تهیه شد . به این منظور ابتدا تصاویر مورد تصحیح هندسی قرار گرفته وژئوکد شدند. سپس به منظور وضوح بهتر، باندهای مختلف ترکیب شدند. بر اساس این تصاویر رنگی ترکیبی، طبقه بندی به روش تلفیقی صورت گرفت و نقشه پوشش اراضی تهیه شد . همچنین نقشه های معتبر و موجود زمین شناسی، خاک و میراث فرهنگی با استفاده از میز رقومی گر، رقومی و مورد استفاده قرار گرفتند. در مرحله بعد با استفاده از روش مقایسه دو به دوبر مبنای نظرات متخصصین محیط زیست و راه سازی، لایه های موجود وزن دهی شده و سپس ر ویهم گذاری شد ند. در نهایت بر اساس الگوریتم مسیریابی در نرم افزار Idrisi مسیرهایی به صورت خودکار طراحی شدند . با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) مسیر بهینه از بین این مسیرها و مسیرهای تهیه شده به روش دستی (که توسط مهندسین مشاور راه آهن تهیه شده اند ) انتخاب شد . نتایج نشان می دهد که مسیرهای طراحی شده به شیوه خودکار از لحاظ زیست محیطی به مراتب از مسیرهای طراحی شده با روش دستی بهتر می باشند. در نتیجه پیشنهاد می گردد در پروژه های جدید را ه سازی از فن آوری نوین GIS و نظرات متخصصین محیط زیست به منظور کاستن از خسارات زیست محیطی و بالا بردن دقت و سرعت بهره گرفته شود.

اثرات زیست محیطی راه آهن ، سنجش از دور (RS)، سیستمهای اط لاعات جغرافیایی (GIS)، طراحی مسیر،فرایند تحلیل سلسله مراتبی ،(AHP)، مقایسة دو به دو