سعید فخاری - استادیار دانشگاه فرهنگیان پردیس شهید باهنر اراک

پژوهش حاضر ، به بررسی اسباب و عوامل اجمال در قرآن مبین پرداخته است . مجمل به لفظ فاقد معنای روشن اطلاق می شود، دراصطلاح لفظی است که معنای آن روشن نباشد و میان دو یا چند احتمال مردد باشد ، و معلوم نباشد منظور گوینده کدام یک ازآنهاست ، البته قرینه ای نیز در کار نباشد .به دیگر سخن، از حالات عارض بر لفظ ، اجمال آن است . در یک تقسیم بندی اصولیان بر آنند که هر گاه برای معنای یک لفظ ،گویند. و هرگاه دو احتمال را برتابد ، یکی راجح و آن دیگری مرجوح باشد. طرف راجح را « نص» بیش از یک احتمال داده نشود، آن راگویند. در مقابل « مجمل » نامند. و چون دو احتمال معنایی ، از هر نظر مساوی باشد، لفظ را « موول » و طرف مرجوح را « ظاهر » ،به صیغه اسم مفعول – بیان شده ، آشکار و پیدا شده است، لفظی است که دلالتش بر منظور متکلم – ذاتا یا به کمک غیر - « مبین »– روشن و اضح باشد.دلالت کلام بر منظور متکلم به یقین روشن است ، و احتمال خلاف در آن ، « نص» از مصادیق مبین هستند زیرا در « ظاهر » و « نص»نمی شود ، و دلالت ظاهر ، بر منظور متکلم روشن است ، اگر چه احتمال خلاف در آن می رود ، که به این احتمال اعتنایی نمی شود.،( النحل ، 89 ) « تبیانا لکل شیء » سخن در اینجاست که قرآن کریم که مبین است ، ومتن خودرا تبیان هر چیزی معرفی می کندکدام است؟ به دنبال پاسخ به این « مبین » در آیات قرآن « اجمال » در آن از چه روی است ؟ و اسباب و دلایل « مجمل » وجود آیاتاعتماد شده ، و به تحلیل محتوایی اسباب و دلایل اجمال در قرآن کریم پرداخته شده است.

مجمل ، مبین ،اسباب اجمال ،علوم قرآنی ، سیوطی