بیژن درگاهی مراغه - معاونت آب و خاک دفتر توسعه منابع آب کشاورزی و بهینه سازی مصرف
محمدرسول دهقانپور تفتی - معاونت آب و خاک دفتر توسعه منابع آب کشاورزی و بهینه سازی مصرف

جای بسی امیدواری است که پس از گذشت هزاران سال از عمر قنوات بواسطه بروز خشکسالیهای اخیر در کشور، افت سطح آبهای زیر زمینی، کمبود آب شرب و کشاورزی و یا بعبارت دیگر محدودیت منابع ابی موجود در کشور، مشکلات و هزینه های سرسام اور اجرای طرح های بزرگ تامین آب، مشکلات و عوارض جانبی استحصال آب از طریق چاههای عمیق، بالاخره مسئولین ودست اندرکاران به فکر احیا و مرمت قنوات، این شاهکارهای استحصال ابهای زیر زمینی افتادند، قنواتی که پس از طی هزاران سال از عمرشان متاسفانه به طرز خصمانه ای مورد بی مهری قرار گرفته بودند و با ادامه این روند می رفت که پس از مدت کوتاهی، دیگر هیچ اثر و نشانه ای از آنها باقی نماند. در این میان نکته مهم و قابل تعجب این بود که اگر یکی از آثار باستانی غیر فعال و غیر قابل استفاده در زمان حاضر، صدمه ببیند و به اصلاح داد همه بلند می شود ولی در قبال تخریب آرام و تدریجی این سازه های تحسین برانگیز که هنوزهم بدون کمترین توقعی آب مورد نیاز آبادیها و واحه ها و زراعتهای مختلف را در فصول مختلف سال تامین می کنند اکثرا ساکت بودند و آنهایی هم که فریاد می زدند سواد و مسئولیتی نداشتند و این ضایعه ای جبران ناشدنی بود. در هر صورت خوشبختانه در سالهای اخیر اقدمات بسیار مهم و زیر بنائی در این راستا و توسط معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی صورت پذیرفته است که با توجه به مزایای بسیار زیاد قنوات از جمله تامین آب بدون صرف انرژیهای الکتریکی و فسیلی، عدم نیاز به جاده دسترسی، هزینه های اندک مراقبت و نگهداری، ثابت بودن کیفیت آب استحصالی، بالا بودن عمر قنوات و ... ادامه این روند بسیار مهم وضروری بنظر می رسد و امید است که با استمرار تامین و افزایش منابع اعتباری مورد نیاز این بخش، این روند از سرعت لازم و کافی نیز برخوردار باشد . در این میان برخی از کارشناسان عدد کنترل آب استحصالی از قنوات را ایراد اساسی این سازه ها دانسته، معتقدند که در شب و بخصوص فصول غیر زراعی آب استحصالی از این سازه ها بلااستفاده بوده بعبارت دیگر هدر می رود. در پاسخ به این سوال باید گفت که اولاً از این ابها جهت تغذیه مصنوعی مناطق و یا آبخوانهای زیر دست استفاده میشود همینطور در برخی مناطق جهت ابیاری سایر اراضی و کشتها و تامین آب مورد نیاز گلخانه ها و یا استخرهای پرورش ماهی و نظایر آن استفاده می شود و در ثانی جهت کنترل این آبها درسالهای اخیر تحقیقاتی هر چند درمراحل ابتدایی صورت پذیرفته و طرح هایی بصورت الگویی اجرا گردیده که در این مقاله جهت تنویر افکار عمومی و ایجاد انگیزه تحقیق و بررسیهای علمی و عملی به بررسی کم و کیف تعدادی از این طرح ها می پردازیم. لازم بذکر است که کاربرد فناوریهای نوین در قنوات فقط به همین نکته منحصر و محدود نمی شود وبلکه استفاده از آنها در امر مرمت وبهسازی ابزار آلات و ادوات و تکنیکهای مور استفاده در بازسازی قنوات نیز باید مد نظر قرار بگیرد.