علی اصغر تقوایی ابریشمی - عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان

پر واضح است که با بررسی مقدماتی بحرام آب و هئم موفقیت بعضی از پروژه های توسعه و احیا منابع آب در ریشه یابی اولیه به این نتیجخ می رسیم که الفبای شناخت روش های استحصال آب در مناطق خشک و نیمه خشک در نزد غالب طراحان و مشاوران و ... ناشناخته مانده و طبعا راندمان اقتصادی پروژه ها را بشدت کاهش می دهد. امروزه حدود یک سوم از سطح خشکی های کره زمین را نواحی خشک و نیمه خشک فرا گرفته و سالانه حدود 21 میلیون هکتار از این اراضی بیحاصل تبدیل می شود. کشور ما نیز از این خطر مصون نمانده و در شاریط فعلی حدود 600 تا 700 هزار کیلومتر مربع را قریب 60 قطعه کویر کوچک و بزرگ می پوشانند. در حالی که همه ساله حدود 41 میلیارد متر مکعب آب رودخانه های کشورمان از دسترس خارج و به بیرون ار مرزهای بین المللی هدایت میشود که اگر مصرف سرانه هر فرد را در روز 275 لیتر در نظر بگیریم با ابی که به راحتی در هر سال از دسترس ماخارج می شود، میتوان آب مورد نیاز سالیانه بیش از 408 میلیون نفر را تامین نمود لذا نتیجه می شود که درمقیاس کشوری با هیچگونه مشکلی برای آب کشاورزی و شرب و صنعت روبر نیستیم و تنها در اثر پاره ای محدودیتهای سینوپتیکی مانند عدم توزیع مناسب بارندگی و در نتیجه جریانات سطحی، نقاط خشکی همچون جنوب خراسان، و حاشیه کویرهای مرکزی و... وجود دارد. بنابراین در این مناطق بایستی باشناخت صحیح پارامترها آب و هوایی و شناخت دقیق روش های استحصال آب با بکارگیری شیوه های صحیح علمی با دقت و فرزاندگی ، سپاس این هدیه الهی را نمود. در یک تفسیر ساده حرکت آب در سطح زمین یکی از اجزاء سیکل هیدرولوژی می باشد که بعد از پدیده های بارش، برگاب، چالاب، تبخیر و نفوذ بوقوع میپیوندد . پیش بینی جریان این ابها که طراحی بسیاری از سازه های ابی بر اساس فاکتورهای مربوط هب آن انجام می گیرد در مناطق خشک و نیم خشک مشکل می باشد و معمولا از ریسک بالایی برخوردار است. ابهایی که پس از بارندگی در سطح رودخانه جریان می یابد توسط جویها و نهرهای کوچک از سطح زمین جمع شده و توسط آبراهه اصلی به نقطه پایین دست هدایت می شود. مهار این قسمت از چرخه آبی از جنبه های متعدد همچون جلوگیری از خسارات احتمالی، جلوگیری از هدر رفتن آن، افزایش میزان ذخیره زیر زمینی، افزایش آبدهی قنوات و ... اهمیت فوق العاده زیادی دارد. برای منطقه خشک حاشیه کویر مانند گناباد به علت کمی نزولات جوی رواناب سطحی قابل ملاحظه ای وجود ندارد و مدت دوام جریان آن در رودخانه های بسیار کوتاه است و تنها چند رودخانه که آن هم در واقع آب نفوذ یافته در زمین را زهکشی می نماید و دبی بسیار ناچیزی را داراست در فصول زمستان و بهار دارای جریان می باشد و در بعضی از واحدهای هیدرولوژیکی از جریان رواناب حاصل از بارندگی با احداث بندسارها در بالا دست مادر چاه قنوات امکان تغذیه و تقویت لایه های آبدار قنوات با بررسی بهره وری از سیلاب به روش پخش و نفوذ سیلاب بر آبخوان و لایه های آبداتر قنوات مهیا می گردد.

پخش سیلاب ، سفره آب زمینی گناباد ، پتانسیل آبهای زیر زمینی