امید بهمنی - دانشجوی دکتری علوم و مهندسی آبیاری و زهکشی
سعید برومندنسب - دانشیار دانشکده مهندسی علوم آب
مجید بهزاد - دانشیار دانشکده مهندسی علوم آب

در مناطق خشک ، آب یک فاکتور محدود کننده در گسترش و افزایش تولیدات کشاورزی است و توجه به کارایی مصرف آب به عنوان یکی از موضوعات مهم در این مناطق است که همیشه با تجربه کمبود آب روبرو بوده اند، بنابراین بهبود کارایی مصرف آب یک راهکار مناسب مدیریت آب در مناطق خشک و نیمه خشک است. کارهای زیادی جهت افزایش تولید از واحد آب صورت گرفته که اغلب به صورت موازی و همزمان بوده اند اما این تحقیقات به علت عدم وجود چهارچوب پذیرفته شده ای درباره کارایی مصرف آب و رعایت نکردن مقیاس مورد مطالعه نتوانستند همگرایی خاصی داشته باشند . استفاده از آب و معیارهای مدیریتی آن در کشاورزی در مقیاسهایی از قبیل : مزارع کوچک، مزارع متوسط و بزرگ، شرکتهای کشت و صنعت، استان، کشور، منطقه و حوضه مورد توجه قرار می گیرد و جهت استفاده از راندمانهای آبیاری باید دقت زیادی در تشخیص مقیاس مورد نظر صورت گیرد چون تغییر مقیاس در آنالیز شیوه های مدیریتی نقشی اساسی ایفا می کند و با تفاوت قائل شدن بین مقیاسهای مختلف و ارزیابی آنها کلیه معیارهای مدیریتی تغییر می کند و زمانی که از یک مقیاس کوچک مزرعه به مقیاس بزرگتری مانند حو ضه حرکت می کنیم به این نکته پی خواهیم برد که پتانسیل مفید متر مکعب آب در حال تغییر است و در واقع در یک حوضه می توان با استفاده مجدد از آبهای سطحی، ایجاد مخازن ذخیره آب در پایین دست و همچنین استفاده از آبهای نفوذ یافته که شامل آبهای زیر زمینی هستند و انتقال این آبها از طریق پمپاژ و روشهای ثقلی، سطوح زیر کشت را افزایش داد و یا آب مورد نیاز را در مواقع کم آبی برآورده نمود . به عبارت دیگر اگر چه راندمان کاربرد آب در سطح مزارع کوچک ممکن است مورد استفاده قرار گیرد ولی در سطوح بزرگتر این توجه به مفهوم کارایی مصرف آب است که اهمیت بیشتری می یابد. توجه به این نکته ضروری است که در ایران میزان تولیدات کشاورزی را معمولاً با داده هایی از قبیل سرمایه، زمین، انرژی، کارگر و یا میزان کود مصرفی مورد مقایسه قرار می دهند و غالباً خط مشی مدیریت آب بر اساس حداکثر نمودن تولیدات کشاورزی در واحد سطح است که توصیه می شود با توجه به نتیجه به دست آمده از این مقاله، این روند با جایگزینی میزان آب مصرفی و رابطه آن با میزان تولید با توجه به نوع مقیاس کاربردی در مدیریتهای کلان مد نظر قرار گیرد و با هدایت و حرکت به سمت درک مفاهیم و ترکیبات مدیریتی در نهایت بتوان به راهکارهای افزایش کارایی مصرف آب دست یافت.

کارایی مصرف آب، مدیریت , راندمانهای آبیاری