غلامرضا زهتابیان - استادیار گروه فنی کشاورزی - دانشگاه تهران

نگاهی گذرا به مسائل آب و آبیاری در منطقه ورامین نشان می دهد که با عنایت به موقعیت این شهرستان در کنار تهران بزرگ از دو جنبه کشاورزی و آب و خاک این منطقه در خطر است. اول اینکه بطور مرتب بعلت افزایش نفوس و جمعیت تهران از حقابه بخش کشاورزی ورامین کاسته می شود، دوم اینکه فاضلابهای حاصله از مصرف بی رویه آب و هدایت آن به سمت جنوب سبب خیزش سطح ایستابی در جنوب منطقه ورامین گردیده و مشکلات حاد زهکشی و در نهایت آلوده شدن آب و خاک و محصولات کشاورزی می گردد. در این رهگذر با عنایت به محدودیت شدید آب اولاً فشار به سمت بهره برداری از مخازن و منابع زیر زمینی افزایش پیدا نموده و در نهایت شمال منطقه مرتب با افت سطح آبهای زیر زمینی و همچنین خشک شدن قنوات مواجه بوده ، ثانیاً بدلیل سوء مدیریت آب و آبیاری از حداقل حقابه موجود نیز استفاده بهینه و مطلوب بعمل نمی آید و نزدیک به 75% از آبها به طرف مختلف بهدر می رود. در این طرح نگرشی بر وضعیت آب و آبیاری در منطقه ورامین شده و عوامل موثر در پائین بودن راندمان آبیاری، نارسائی های مربوط به مدیریت آبیاری و زهکشی و در نهایت راههای لازم جهت جلوگیری از هدر رفت آب، آلوده شده منطقه، فرسایش خاک وغیره … پیشنهاد گردیده است. به جهت جوابگوئی به سوالات مطروحه از اطلاعات شخصی، مطالعات بیبیلیوگرافیک، کمک گیری از کارشناسان و اساتید و اهل فن، مشاهدات میدانی و در نهایت پرسشنامه هائی که توسط وارمین تکمیل گردیده و تحلیل کامپیوتری روی آن انجام پذیرفته کمک گرفته شده است. نتیجه کار نشان می دهد که اولاً مسائل و مشکلات مربوط به عدم مدیریت صحیح آب و آبیاری و بهره وری نامطلوب را در جائی خارج از ورامین باید جستجو نمود و همجواری با تهران بزرگ را بزرگترین معضل گزارش نمود. ثانیاً مسائلی نیز وجود دارد که خاص خود ورامین و اهمیت آن کمترر از حالت اول نیست این مسائل سبب افت شدید آب در منطقه گردیده که اهم آن بطور خلاصه و گذرا عبارتند از اینکه روشهای آبیاری در منطقه ورامین نه تنها سنتی است و از روشهای مدرن و تحت فشار خبری نیست که این خود عامل اساسی افت راندمان است، بلکه در روشهای سنتی فعلی نیز تمهیداتی از جهت طراحی و میدریتی باید اتخاذ شود که منطقه از آن غافل است، کانالهای آبیاری و شبکه های انتقال بدون پوشش بوده در بهره برداری و تقسیم و توزیع آب از ابتدایی ترین وسایلی که به عنوان کارآئی لازم را ندارند استفاده می شود از وسائل مدرن تجهیز روشهای سنتی متانند سیفون، لوله های انتقال آب و غیره … خبری نیست و در نهایت مشکلات اجتماعی زارعین در ارتباط با حقابه های و آبیاری اشتراکی، نبود تحقیق و آموزش در ارتباط با تعیین نیاز آبی گیاهان، کنترل رطوبت آب خاک و بالاخره رهبری نامطلوب آبیاری و عدم انطباق آن با خواسته گیاهان، کمبود آب در پریودهای پیک و بحران و … از عواملی هستند که عامل بازدارنده مصرف بهینه آب می باشد. لذا با توجه به تحقیقات و آموزش و ترویج در منطقه، رفع معضلات ناشی از همجواری با تهران برنامه ربطی در جهت استفاده مطلوب از امکانات و حداقل آب موجود در منطقه، تغییر نظام مدیریت آبیاری، اصلاح و بهبود راههای اساسی و معقول تقسیم و توزیع آب و نهاده ها و وسائل و قطعات مربوط به آبیاری، پیدا کردن راههای مطلوب و بهینه از فاضلاب تهران و اتخاذ سیاستهای اصولی بین صنعت و کشاورزی از نتایج و پیشنهادات این مقاله می باشد.