محمدکاظم سیاهی - عضو شورایعالی و هیئت اجرای کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران

در حال حاضر حدود 240-270 میلیون هکتار اراضی تحت آبیاری در سطح دنیا وجود دارد که معادل 16% کل اراضی قابل کشت می باشد (postal 1992) حدود 40% غذای مردم جهان از این اراضی تحت آبیاری بدست می آید. این رقم در مقایسه با 48 میلیون هکتار اراضی کشت آبی در سالهای 1900 حدود 5 برابر افزایش نشان می دهد . معهذا در دهه های اخیر میزان رشد سطح تحت آبیاری کاهش یافته است بطوریکه در سالهای دهه 80 افزایشی معادل 23/6 میلیون هکتار در مساحت کشت آبی حاصل شده است در حالیکه توسعه آن در سالهای دهه 70 معادل رقم حدود 50 میلیون هکتار بوده است. این امر عمدتا ناشی از افزایش هزینه توسعه تاسیسات جدید ابیاری می باشد که در سطح جهانی به رقم 10 تا 20 هزار دلار در هر هکتار رسیده است. حدود 70% از کل مساحت 240-270 میلیون هکتاری اراضی تحت آبیاری جهان در کشورهای در حال توسعه واقع شده که هندوستان، چین، پاکستان، اندونزی – مکزیک، ایران و تایلند بالاترین سطوح تحت آبیاری را در این منطقه در بر می گیرند. (نمودار شماره 1) در حال حاضر کشور ما با حدود 6 میلیون هکتار کشت آبی دارای نرخ حدود 100 هکتار برای هر 1000 نفر یعنی دو برابر متوسط جهانی (50- هکتار برای هر 1000) نفر می باشد. و این خود رسالت مردم ما را برای افزایش تولید نشان میدهد. در شرایط موجود رشد افزایش تقاضا برای غذا در منطقه ای از جهان که کشور ما در آن قرار گرفته (غرب آسیا و شمال آفریقا) حدود 3/8 درصد در سال می باشد. این افزایش تقاضا برای غذا یا بایستی از طریق توسعه اراضی جدید تحت آبیاری حاصل شود (حدود 5 میلیون هکتار توسعه در سال) که حصول به این میزان توسعه بلحاظ محدودیت منابع آب و خاک مناسب مورد تردیدمی باشد و یا از طریق بهره برداری پیشرفته از اراضی موجود ، بهره حال نیاز غذایی بیشتر هشداری است در رابطه با مسئله تقاضای روز افزون برای تامین آب آبیاری و نیاز به تحویل در روشهای مدیریت فعلی کاربرد آب در راستای بالا بردن آبیاری . تلاش در جهت حل این نیاز از این بابت اهمیت دارد که درمنطقه اسیا و از جمله کشور ما حدود 80% منابع آبهای شیرین برای آبیاری کشاورزی مصرف می شود. (نمودار شماره 2). و بدین ترتیب اتکاء به آبیاری برای تامین غذای بیشتر امری اجتناب ناپذیر است که حصول به این مهم با افزایش سطح و بهسازی اراضی فعلی آبیاری و افزایش راندمان آبیاری امکان پذیر است. افزایش راندمان آبیاری بایستی بعنوان راه حل کلیدی مد نظر قرار گیرد تا امکان تولید بیشتر محصول بازاء هر متر مکعب آب مصرفی فراهم شود. در حال حاضر حدود 60 میلیون هکتار از اراضی تحت آبیاری جهان در خطر شوری و باتلاقی شدن قرار دارد. کشور ما ایران نیز از این خطر در امان نیست، در اغلب شبکه های آبیاری تحت بهره برداری مسایل فوق دامنگیر سازمان های بهره برداری میباشد که تلاش در جهت بهسازی و بهبود بازدهی اراضی را طلب می کند. متاسفانه آمار دقیقی از میزان صدمات شوری و زه دار شدن اراضی در شبکه های آبیاری کشور در دسترس نیست، معهذا شواهد موجود دال بر زه دار شدن نسبی بخش وسیعی از اراضی همراه با بروز مشکل شوری بخصوص در نواحی گرم و خشک کشور می باشد. برای بالا بردن تولید محصول بازاء هر واحد حجم آب مصرفی راه حل های متعددی وجود دارد که شامل بکارگیری تکنولوژیهای نو آبیاری، اعماق مدیریت مناسب توسط زارعین و متصدیان آب و اصلاح ساختار سازمان های توزیع آب می باشد. در بررسیهای بعدی خواهیم دید که با استفاده از تکنولوژیهای نو در آبیاری (آبیاری میکرو) حصول به اهداف توسعه و صرفه جویی در آب چگونه قابل حصول است .