رضا بهروز - دانشجوی کارشناسی ارشد علوم و مهندسی آبیاری
عبدالمجید لیاقت - استادیار دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران

در ایران که از جمله کشورهای خشک و نیمه خشک دنیا به حساب می آید ، میزان مصرف آب در بخش کشاورزی بالاترین درصد را در بین کلیه مصارف به خود اختصاص داده و در بسیاری از نقاط کشور، کمبود آب به آنچنان وضعیت حاد و بحرانی رسیده است که برنامه ریزان و مدیران منابع آب را مجبور ساخته تا در برنامه ریز ی های توسع ه ، به کلیه منابع متعارف و غیرمتعارف آب (منابع آب با کیفیت پایین ) توجه نمایند . یکی از منابع آب با کیفیت پایین ، فاضلا ب های تصفیه شده شهری می باشد که البته استفاده از آنها در کشاورزی نیاز به مدیریتهای خاص دارد. در این تحقیق با بهره گیری از پروفیل خاک به عنوان یک فیلتر بیولوژیکی و استفاده مجدد از زه آب ها، سعی شد تا از فاضلاب های با کیفیت پایین (فاضلاب خام ) برای کشاورزی استفاده شود . بدین ترتیب که ابتدا فاضلاب خام (فاضلاب تصفیه مقدماتی ) که دارای BOD 5در حدود mg/l 160 بود ، جهت آبیاری یک گیاه صنعتی (سویا) استفاده م ی شد. سپس زه آب حاصل از سویا (زه آب اولیه ) جمع آوری و جهت آبیاری یک گیاه علوفه ای (ذرت علوفه ای ) مورد استفاده واقع می گردید. در نهایت زه آب حاصل از ذرت علوفه ای (زه آب ثانویه) نیز جمع آوری و جهت آبیاری سبزیجات (جعفری) استفاده م یشد. این طرح تحقیقاتی با شیوه مدیریتی فوق در 12 عدد لیسیمتر بزرگ به ابعاد 76X60 سانتیمتر و ارتفاع 81 سانتیمتر انجام گرفت . در چهار لیسیمتر سویا کشت گردید که با فاضلاب خام آبیاری می شدند . در سه لیسیمتر ذرت علوفه ای کشت شد که با زه آب اولیه آبیاری می گردیدند . در دو لیسیمتر سبزی خوراکی جعفری کشت گردید که با زه آب ثانویه آبیاری می شدند. در سه لیسیمتر باقیمانده ، در هر یک از آنها یکی از گیاهان فوق الذکر کشت گردید ک ه با آب چاه آبیاری می شدند. در انتهای هر آبیاری میزان BOD5 ،COD مواد آلی و تعداد کلیفر مها در ز هآب اولیه و ثانویه اندازه گیری شد. نتایج این تحقیق نشان داد که بسیاری از آلودگ یهای فاضلاب پس از عبور از پروفیل خاک به میزان قابل توجهی کاهش می یابند، به گونه ای که میزان متوسط COD و BOD 5 به ترتیب از 160 و 237 میل ی گرم در لیتر در فاضلاب خام به 9 و 36 در ز هآب اولیه و به 8 و 20 میلی گرم در لیتر در زه آب ثانویه تنزل یافت . میزان حذف کلیفرم و کلیفرم مدفوعی (شاخص های آلودگی میکروبی و بیماری زایی پساب ) نیز در ز ه آب ها بسیار بالا و بیش از 99 درصد مشاهده شد . به علاوه، در هیچیک از نمونه های تهیه شده از زه آب ها تخم انگل مشاهده نشد . نتایج این تحقیق همچنین نشان داد که ز ه آب های اولیه و ثانویه در مقایسه با فاضلاب تصفیه شده ا کباتان (تهران) از کیفیت بهتری برخوردار میباشند. در نهایت نتایج این طرح بسیار امیدوار کننده بود و نشان داد که با استفاده از شیوه مدیریتی فوق می توان فاضلاب ها را با هر کیفیتی برای کشت گیاهان مختلف استفاده کرد.

زه آب ها، فاضلاب خام، فیلتر بیولوژیکی، لیسیمتر، مدیریت استفاده از فاضلاب