محمدجواد منعم - استادیار گروه تاسیسات آبیاری دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس
علیرضا مساح - دانشجوی دکتری گروه تاسیسات آبیاری دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس

یکی از ابزارهای مهم و مؤثر در مطالعات ارزیابی ، بهبود عملکرد و بهینه سازی بهره برداری شبکه های آبیاری مد ل های ریاضی می باشد . اطلاع از چگونگی تغییرات جریان در آبگیرها موجب آن می گردد که نوسانات دبی تحویلی به آبگیرها مورد بررسی قرار گرفته و با ات خاذ تدابیر لازم مازاد یا کمبود آب تحویلی کنترل گردد و نهایتاً بهره وری از آب ارتقاء یابد . تعامل هیدرولیکی سازه های آبگیر و جریان در کانال ها موجب ایجاد جریان غیر ماندگار در کانال های آبیاری می گردد که محاسبه آن مستلزم بهره گیری از مدل های ریاضی هیدرودینامی ک می باشد . یکی از مدل های ریاضی که در مطالعات شبک ه های آبیاری با موفقیت بکار گرفته شده مدل ریاضی ICSS است که در سال 1985 توسط مانز تدوین گردید و از آن زمان تاکنون در دست توسعه می باشد . با توجه به گسترش استفاده از انواع ساز ه های نیرپیک و سیست مهای کنترل خود کار در شبک ه ها، در تحقیقات اخیر انجام شده ، مدل ریاضی انواع ساز ه ها و سیستمهای کنترل تهیه و تحت شرائط مختلف مورد آزمون قرار گرفته اند. در این مقاله فرایند تهیه مدل ریاضی انواع مدل های دریچه آبگیر نیرپیک در شرائط جریان ماندگار و غیرماندگار و عملیات بهره برداری آنها و نتایج آزمون مربوطه گزارش می شود . به منظور تهیه مدل ریاضی دریچه آبگیر نیرپیک ابتدا منحنی دبی-اشل تمامی انواع مدل های آبگیر نیرپیک مورد بررسی قرار گرفت و با تعیین محدوده های همسان آن و استخراج اطلاعات مربوطه ، بهترین روابط برازش بر آنها بدست آمد . سپس بر اساس روابط بدست آمده مدل ریاضی مربوطه برای چهار وضعیت شرائط جریان ماندگار ، عملیات بهر ه برداری، شرائط جریان غیر ماندگار و به روز نمودن اطلاعات تهیه گردید . مدل تهیه شده بر روی کانالE1R 1 از شبکه آبیاری دز بعنوان آبگیرهای جانبی تحت شرائط مختلف بهره بردا ری مورد آزمون قرار گرفت . نتایج حاصله نشان دهنده آن است که مدل تهیه شده برای انواع مد ل های آبگیر نیرپیک به خوبی عمل می نماید و ا ز آن می توان در شبیه سازی انواع شبکه های مجهز به این نوع آبگیر و مطالعات ارزیابی و بهبود عملکرد آنها استفاده نمود.