مصطفی صالحی - کارشناس ارشد تاسیسات آبیاری و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر
ناصر رستم افشار - عضو هیات علمی دانشگاه صنعت آب و برق
عظیم شیردلی - عضو هیات علمی گروه مهندسی آب دانشگاه زنجان

تعیین دبی طراحی برای حوضه های فاقد ایستگاه امریست که از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و لذامورد توجه محققین زیادی واقع شده است. یکی از مهمترین روش های برآورد دبی اوج سیلاب که مبتنی بر امار و اطلاعات محلی بوده و از دقت بیشتری نسبت به روش های تجربی برخوردار است، روش تحلیل منطقه ای (مدل بندی) سیلاب می باشد. مدل بندی سیلاب بر اساس رابطه علت و معلولی و برقراری رابطه ریاضی بین سیلاب و عوامل تولید آن، یکی از روش هایی است که مورد تایید اکثر پژوهشگران قرار گرفته است. تحلیل منطقه ای سیلاب شامل دوبخش است: در بخش نخست عرصه های همگن تعیین می شود و در بخش دوم مدل تحلیل منطقه ای سیلاب برای مناطق همگن تعیین می گردد که این مدلها در برگیرنده خصوصیات محلی و ضرایب منطقه ای برای زیر حوضه های مورد مطالعه می باشند. آنالیز منطقه ای عبارت است از کاربرد داده های برداشت شده ازمحل های مشخص و محدود (ایستگاه های اندازه گیری و آماربرداری) و تعمیم آنها به تمام سطح یک ناحیه. در یک چنین مطالعاتی لازم است علاوه بر وجود صحت و کفایت و همگنی داده ها، همگنی حوضه ها و زیر حوضه ها نیز مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد. در این مقاله، ابتدا بوسیله آنالیز نقطه ای سیلاب، دبی حداکثر لحظه ای سیلاب، برای 15 ایستگاه موجود در سه زیر حوضه اصلی (زرینه رود، سیمینه رود، مهاباد چای) و یک زیر حوضه کمکی (ذاب کوچک) در منطقه مورد مطالعه ابتدا با آزمون ران تست (Run Test) برای اطمینان از تصادفی بودن داده ها، تست گردید و سپس در ادامه کار انواع توزیع های آماری مربوطه در محیط نرم افزار SMADA که مبتنی بر روش گشتاورها می باشد برازش داده شده و با استفاده از روش های گرافیکی این نرم افزار و همچنین تمام آزمون های آماری موجود در این زمینه مناسب ترین توزیع فراوانی برای هر ایستگاه انتخاب گردید. در این مرحله باید همگنی منطقه ای که آنالیز منطقه ای بر روی آن انجام می پذیرد مورد بررسی قرار گیرد. روش های مختلفی برای تعیین گروه های همگن درهیدرولوژی مطرح است که می توان آنها را به صورت زیر دسته بندی نمود: 1) روش های مبتنی بر مرزهای جغرافیایی 2) روش های مبتنی بر عکس العمل هیدرولوژیکی حوضه ها 3) روش های مبتنی بر خصوصیات حوضه ها هدف از این تحقیق در این مقاله، مقایسه دو روش آخر (2و3) از روش های فوق و سپس مقایسه این دو روش با روشی که بدون استفاده از روش های همگنی بدست آمده، تا اثر حذف ایستگاه های غیر همگن در هر روش و مزایا و معایب هر کدام از روش ها مشخص شود. سپس با تحلیل منطقه ای به روش همبستگی چند گانه (نرم افزار SPSS) معادلاتی برای کل منطقه، برای گروه های همگنی مورد نظر ارائه گردید و برای مقایسه نیز از روش تحلیل خطا (میانگین درصد خطا ME) استفاده گردید.

نرم افزار SMADA ، تحلیل منطقه ای سیلاب ، همگنی حوضه ها، مدل خطی ، روش همبستگی چند گانه (MRM) ، آزمون همگنی دالریمپل) آزمون همگنی لانگبین ، نرم افزار HYFA ، تجزیه خوشه ای (کلاستر) ، نرم افزار SPSS ، میانگین درصد خطا (ME)