آیدا آل هاشمی - پژوهشگر دکتری معماری منظر ، پردیس هنرهای زیبا ، دانشگاه تهران ، تهران ، ایران

خیابان قزوین که امروز با نام خیابان سپه در شهر قزوین به آن اشاره می شود از مستحدثات شاه طهماسب صفوی در شهر قزوین به شمار می رود. بسیاری خیابان قزوین را نیای خیابان چهارباغ صفوی (شاه عباسی ) اصفهان برشمرده و گروهی حتی از آن به عنوان اولین خیابان در فضای شهری ایران یاد می کنند. در این میان آنچه کمتربه آن پرداخته شده است، شناخت و معرفی ساختار فضایی خیابان قزوین است. اینکه خیابان قزوین چه فضاها و عملکردهایی را در خود جای داده بود و چه عناصر کالبدی شکل دهنده آن و اطرافش بودهاست در کنار شکل و تناسبات آن در هنگام ساخت و همچنین الگوی کالبدی شکل گیری چنین فضایی ، مواردی هستند که نیاز به پاسخگویی دارند. از این رو این نوشتار تلاش می کند تا با رجوع به مکتوبات تاریخی و ادبی در مورد «خیابان قزوین» و انطباق آن با فضاهایی مشابه در آن زمان و پیش از آن ، برای آنها پاسخی بیابد و سیمایی از ساختار فضایی آن را در دوره صفوی ترسیم کرده و الگوی فضایی چنین ساختاری را مورد پژوهش قرار دهد. در نهایت کنار هم نهادن مستندات و نگاه تحلیلی این پژوهش نشان می دهد «خیابان قزوین» به عنوان فضای شهری و جمعی به منظور گردش مردم شهر طراحی و برنامه ریزی شده ، و با بهره گیری از عنصر خیابان در باغ ایرانی و ویژگی های کالبدی آن فضایی برای تفرج مردم در شهر را مهیا ساخته است. بعدها و به خصوص در زمان شاه عباس صفوی شاهد ادامه حضور پررنگ و برنامه ریزی شده این عناصر و ویژگی ها در فضاهایی با عنوان «خیابان» در سایر شهرهای ایران از جمله اصفهان ، تبریز ، مشهد و شیراز هستیم.

قزوین ، خیابان ، عبدی بیگ شیرازی ، سفرنامه اروپاییان ، باغ ایرانی ، شهرسازی دوره صفوی