فرزانه ساسان پور - عضو هیات علمی دانشگاه تربیت معلم
امیر صفاری - عضو هیات علمی دانشگاه تربیت معلم
جعفر موسی وند - دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت معلم

کشور ایران و به دنبال آن کلان شهر تهران از جمله مناطقی است که به طور مکرر در معرض مخاطرات طبیعی به ویژه سیل قرار دارد. در این راستا تهران به دلایلی از جمله اختلاف ارتفاع زیاد، شرایط اقلیمی خاص، وجود رودخانه های کرج، چیتگر، فرحزاد، درکه، دارآباد و دربند و مسیل های متعدد آن، قرار گرفتن در پایکوه و شیب شمال به جنوب آن همواره مستعد پدیده سیلاب است. این وضعیت طبیعی در مناطق خالی از سکنه و یا حتی کم جمعیت شهری نسبت به کلان شهر تهران که تراکم ساختمانی و جمعیتی بالا از ویژگی های انکارناپذیر آن است. خسارات کمتری به دنبال دارد. حال هدف اصلی این مقاله ارزیابی میزان خسارت یا آسیب پذیری مناطق شهری در برابر خطر سیل است. معیارهای مورد بررسی جهت ارزیابی آسیب پذیری شامل حریم مسیل های رودخانه، ساختار، جهت و عرض شبکه ارتباطی، کاربری زمین، مقاومت ساختمان ها و توان کلی دفع سیلاب منطقه است. در این راستا جهت عملی کردن نتایج ارزیابی میزان آسیب پذیری، منطقه 3 کلان شهر تهران به دلیل وجود دو رودخانه دارآباد و دربند و مسیلهای آن، تراکم مسکونی و جمعیتی زیاد، ترکیب بافت فرسوده و جدید، و شیب قابل توجه آن به عنوان نمونه مورد مطالعه انتخاب شده است. روش تحقیق در این مقاله توصیفی- تحلیلی و آماری با تاکید بر نگرش سیستمی است. به این ترتیب که ابتدا با بهره گیری از داده های بلندمدت هواشناسی (بارندگی، دما و رطوبت و...) از ایستگاه های مستقر در منطقه مورد نظر و منطقه مجاور به تحلیل روند تغییرات نزولات جوی وحجم سیلاب احتمالی برآورد شده، سپس با استفاده از منطق فازی میزان آسیب پذیری ساختمان ها و واحدهای مسکونی نسبت به هر یک از معیارها ارزیابی شده و در نهایت همه معیارها با هم جمع شده و درصد نهایی میزان آسیب پذیری محاسبه شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که منطقه 3 مستعد خطرات ناشی از سیل است و رعایت نکردن حریم مسیل، مقاومت ساختمان و شبکه ارتباطی بیشترین اهمیت در آسیب پذیری منطقه را دارد و بیش از 20 درصد از منطقه مورد مطالعه کاملا آسیب پذیر است.

آسیب پذیری، منطقه 3 تهران، مدل فازی