مصطفی بهزادفر - عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران

فضاهای سبز، تفریحی و ورزشی مکان های تأمین آسایش همگانی میباشند . در شهرهای پا سخ ده و دارای کیفیات محیطی بهینه ، نسبت بالایی از سطح شهر به کاربری سبز و باز و ت فریحی و ورزشی اختصاص دارد. هر چند فضاهای سبز و باز در لباس باغات و مزارع عرص ه های سنتی کالبد شهر ایرانی را دربر می گرفتند اما، در الگوی جدید ، شهر ایرانی با فقدان زمینه ای این کاربریها مواجه شده است. باغ ایرانی نسبتاً به ندرت در متن اصلی شهر ایرانی جای داشته است . مکانهای ورزشی و تفریحی جدید از اواخر دوره قاجار، به طور خاص از عهد پهلوی ، بر پهنۀ شهر ایرانی راه پیدا کرده اند. شهر امروز ایرانی ، که لاجرم در پویش زندگی مدرن قرار داده شده است، نمی تواند از الگوی این نوع زندگی به دور باشد. همه می دانند که ظاهر زندگی مدرن فرنگی مدار قوی تر از محتوای آن وارد شهر ایرانی شده است . تهران نمونه بارزی از این ظاهر مدرن شده است.تا سال 1345 که بهانه تهیه طرح جامع مبنای ساماندهی اطلاعات محیطی تهران گشته است اطلاعاتی از فضاهای سبز و باز و ورزشی تهران در دست نبوده است . اطلاعات 1345 نشان می دهد که فقط 1/181 درصد از سطح شهر تهران به فضاهای سبز و تفریحی و ورزشی اختصاص داش ته است . این سطح سرانه ای حدود 0/72 مترمربع را به مردم ارزانی می داشت. طرح جامع مصوب 1347 که با نگاه تبدیل تهران به یک شهر مدرن تهیه شده است بر مبنای توجه به تمامی شرایط محیطی سرانه ای معادل 17/71 مترمربع را برای سطوح سبز و تفریحی و ورزشی در افق 1370 پیش بینی کرده است .انتظار می رفت که 40 سال پس از تهیه طرح جامع اول و یا 15 سال پس از گذار از افق طرح مذکور، این مادر شهر ملی از کمیت و کیفیتی بهینهای در زمینه فضاهای مذکور برخوردار باشد. اما، آمار سطوح و سرانه موجود و واقعیات کیفیات محیطی خلاف آن را یادآوری می- کند. تهران به عنوان یکی از آ لودهترین شهرهای دنیا از زاویه زیست محیطی شدیداً از کمبود فضاهای سبز و باز رنج میبرد. بعلاوه، انتظار میرود شهر تهران، به عنوان امالقرای اسلامی، اوقات فراغت شهروندان خویش از طریق ساماندهی مطلوبترین مکان های ورزشی تأمین نماید . برآورد سرانه فضاهای سبز موجود شهر تهران، بر مبنای مطالعات 85-1381 مشاور تهیه کننده طرح جامع دوم، رقم 10/92 مترمربع می باشد . سرانه ورزشی نیز 1/36 متر مربع برآورد می گردد. هر چند، اطلاعات سازمان پارک ها رقم 20 مترمربع را به عنوان سرانه عرضه میدارد، ولی به طور منطقی نمی توان صحت آن را پذیرفت . طرح جامع دوم پیشنهاد کرده است که در افق سال 1400 سرانه فضاهای سبز و تفریحی و ورزشی به حدود 17/6 مترمربع یعنی سطح پیشنهادی افق طرح اول، با 30 سال تأخیر برسد. اما این پژوهشگر تحقق این رقم را با 30 سال تأخیر نیز بعید میداند. از طرف دیگر رسیدن به این ارقاو و یا به صورت پاسخدهنده تر حداقل سرانه فضاهای سبز و باز و تفریحی و ورزشی 25 مترمربع، نیاز حیاتی شهر تهران است . این پژوهش سعی نموده است از دیدگاه آسیب شناسی به علل تحقق ناپذیری سطوح و سرانههای مذکور بپردازد . در تحقق ناپذیر ی علتهای فراوانی وجود دارد. نادرستی اطلاعات پایه؛ چه در زمینه مساحت کاربریها و توزیع و چه در زمینه اعتبارات قابل تخصیص برای ساخت و ساز عرصه های سبز و باز و تفریحی و ورزشی؛ همراه با ناتوانی نظام اجرایی، نارسایی نظام مالکیت اراضی و ناکارایی نظام اداری و د ولتی از مهمترین دلائل عدم تحقق پذیری است . پرداختن به همه این علتها هر کدام پژوهشی مستقل را طلب میکند . در این گفتار صرفاً به کارکرد کمیسیون ماده پنج به عنوان یک شاخص و معرف در ضعف قدرت اجرایی برای اعمال سیاست های تأمین فضاهای سبز و باز و تفریحی و ورزشی پر داخته شده است. این شاخص ضمن نمایش یکی از ضعفهای اجرایی ضرورت کنش همه جانبه به ساماندهی فضاهای سبز و تفریحی و ورزشی را شهر تهران را تهدید (Civic) و مدنی (Public) یادآوری می کند. عدم توجه به این واقعیت حیات جمعی نموده و اهداف رسیدن به یک جامعه آرمانی و سالم برای ایران، در لفافه کالبدی تهران را ، سئوال برانگیز و ابهام آمیز مینماید.

فضاهای سبز و تفریحی و ورزشی، تهران، سطوح و سرانه، کمی سیون ماده پنج، تحقق پذیری طرح جامع، طرح ساماندهی،طرح جامع اول و طرح جامع دوم