آزاده عتباتی - گروه محیط زیست، دانشکده علوم پایه، دانشگاه تربیت معلم سبزوار، ایران
علیرضا کیخسروی - گروه زیست شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه تربیت معلم سبزوار، ایران
جعفر وطن دوست - گروه زیست شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه تربیت معلم سبزوار، ایران

فلزات سنگین از آلاینده های سمی اکوسیستم های آبی محسوب می شوند . هدف از این مطالعه، بررسی اثر سمی فلزات سنگین روی (Zncl2) ، مس (CuSO4) بر روی بافت کبد و آبشش ماهی کپور معمولی (Cyprinus carpio) در غلظت های sub lethal و lethal می باشد . تعداد 50 ماهی به طول 7-5 سانتیمتر و وزن 5-4 گرم دریک گروه شاهد و 2 گروه تیمار برای هر فلز در آکواریومهای 150 لیتری قرار گرفتند . گروه های تیمار به ترتیب حاوی 0/5 و1/5 میلی گرم بر لیتر کلرید روی و 5 و 10 میلی گرم بر لیتر سولفات مس محلول در آب آکواریوم بودن د . نمونه ها به مدت 98 ساعت در معرض ماده هر آلاینده قرار گرفتند و سپس هر 24 ساعت نمونه گیری انجام شد، بافت کبد و آبشش در هر تیمار، در محلول بوئن تثبیت گردید و مقاطع μ 5 با روش هماتوکسیل ن -ائوزین و PAS رنگ آمیزی و موردمطالعه قرار گرف ت. در بررسی بافتی آبشش سلول های اپیتلیال دچار هیپرپلازیا شده و با افزایش غلظت فلز میزان هیپرپلازیا افزایشیافته بود . سلول های لاملا اولیه چروکیده شده و در سلول های کلراید نیز تغییر شکل مشاهده شد . این آسیب ها با افزایش غلظت شدت بیشترییافته بود ، بطوریکه در غلظت نهایی میلی گرم در لیتر بیشترین جداشدگی (lifting) در لاملای اولیه و ثانویه دیده شد . در بررسی بافت کبد ، نمونه شاهد سلول های کبدی سازماندهی نرمال داشتند، سلول های هپاتوسیت سیتوپلاسم یکنواخت داشته و هسته ها درشت تقریبا در وسط سلول قرار گرفته بود . در مقا بل بافت پارانشیم کبد ماهیانی که در معرض فلز قرار گرفته بودند حالت ائوزینوفیلی کمتر همراه با سیتوپلاسم واکوئله دیده شد. میزان واکوئله شدن هپاتوسیت ها در غلظت نهایی به بیشترین میزان مشاهده شد و در این غلظت سلول ها دچار نکروز شده بودند . در بررسی مقایسه ای تا ثیر هیستوپاتولوژیک روی از مس شدید تر مشاهده گردید . مقایسه تغییرات پاتولوژیک بافت آبشش وکبد ماهی کپور می تواند بعنوانیک یومارکر مناسب جهت سنجش آلودگی در استخرهای پرورش ماهی ویا محیط های طبیعی مانند رودخانه ها به کار رود که با هزینه بسیار کمی می توان آلود گی محیط و همچنین میزان تاثیر آلودگی را بر روی ماهیان مشخص نمود.

کلرید روی، سولفات مس، ماهی کپور معمولی ، (Cyprinus carpio)، بافت کبد ، بافت آبشش، بررسی هیستوپاتولوژیک، بیومارکر ،سنجش آلاینده