مهدی عربی - استادیار دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران - دانشکده مهندسی عمران

بررسی های اسنادی و تحقیقات میدانی نشان می دهد که معماری و آرایش مکانی زیر ساخت های شهری اراک، دچار نوعی سردرگمی، خود باختگی فرهنگی و نابسامانی شده است. معماری و شهرسازی این شهر به جای بی نیازی از پیروی های نا آگاهانه وسطحی از معماری سایر اقوام و ملل، به دور باطلی از اشاعه ی فرهنگ های بیگانه در سیما و منظر شهری و ناهمگونی روزافزون معماری و شهرسازی دچار شده و دست مایه ی قرن ها تجربه و تلاش پیشینیان این مرز و بوم در عرصه ی معماری و شهرسازی به دست فراموشی سپرده شده است. بسیاری از شاخصه ها و ویژگی های معماری ایرانی در ساخت وسازهای امروز شهر اراک رنگ باخته یادو موضوع مرتبط به یکدیگر هستند، زیرا چنانچه روند معماری بی هویت و به » هویت شهری « و » هویت معماری « . از میان رفته است دور از فرهنگ و تمدن ایرانی گسترش یابد، باید راه را برای تسلط نوعی معماری ازهم گسیخته، نامنسجم، ناموزون و وارداتی بازکرد.معماری و شهرسازی اراک، برای بازیافتن جایگاه ویژه ی خود، راه دشواری پیش رو دارد؛ زیرا این کلان شهر، با جامعه ای در حال توسعه روبه روست که جریان صنعتی شدن، جهانی شدن و شبکه ای شدن را تجربه می کند. کلان شهر نو ظهور اراک، دوران گذار ازجامعه ی سنتی به مدرن را بسیار سریع و بدون ایجاد زیرساخت های لازم علمی مهندسی، فرهنگی و هنری تجربه می کند. در چنین شرایطی، ظهور جامعه ی شبکه ای نیز در بطن این کلان شهر و دیگر شهرهای استان در حال وقوع است؛ به همین خاطر، کنترل برچگونگی طراحی و اجرای ساخت و سازهای شهری، باید به گونه ای مستمر و مؤثر انجام شود. برای شهرسازی همخوان با معماری ایرانی اسلامی باید برنامه ریزی جامع و دقیق داشت. معماری، طراحی و ساختمان سازی کنونی اراک، در بسیاری موارد نه تنها تابعی ازالگوهای غربی و شرقی با شاخصه های یک بنای مدرن و پیشرفته نیست، بلکه نشانی از معماری، فرهنگ و هنر ایرانی اسلامی را نیزنمی توان در آن ها سراغ گرفت.معماری و شهرسازی معاصر اراک در بستری شکل گرفته است که از جریان های مدرنیته، صنعتی شدن وجهانی شدن به طور مداوم تأثیر پذیرفته است؛ در این راستا فناوری های نوین، شیوه ی زندگی مردم و متعاقب آن، کالبد و محیط زیست را تغییر داده است. گذار به مدرنیته در جامعه ی شهری اراک از حدود سه دهه پیش آغاز شده و هم اکنون نیز در جریان است؛ با این وجود شهر اراک هیچ گاه زیرساخت های مدرنیته را به صورت کامل درک و در اختیار نگرفته و از نظر فنی نیز همواره کمبودهای فراوانی در آن وجود داشته است. بنابراین و با توجه به نقصان های موجود در شیوه های ساخت، سازمان کالبدی و معماری اراک دربرخی مواقع و بطور بی برنامه به تقلید ظاهری از معماری مدرن تقلیل یافته است. متأسفانه با وجود بناهایی با معماری پرشکوه اصیل ایرانی در شهرهای مختلف، از جمله اصفهان، شیراز، مشهد، یزد، کرمان، در عرصه ی معماری معاصر اراک، دچار نوعی خودباختگی فرهنگی شده ایم. به نظر می رسد که عدم انتقال دستاوردهای معماری اسلامی و بومی از گذشته به نسل های آینده و کم رنگ شدن آن در زمان حاضر، باعث بی هویتی شهر و بافت های معماری این کلان شهر نوظهور شده است

اراک، نوکلان شهر، جامعه ی سنتی، معماری، زیرساخت های شهری، نماهای شهری، مبلمان ، آرایش مکانی