مجید هراتی - سازمان امور اراضی
غلامعلی اکبری - دانشگاه تهران –پردیس ابوریحان
ناهید حریری - دانشگاه تهران –پردیس ابوریحان
بهروز فوقی - دانشگاه تهران –پردیس ابوریحان

استفاده از فاضلاب خام برای تولید محصولات کشاورزی در بسیاری از نقاط دنیا کاربرد داشته و در سطح وسیعی استفاده میگردد. این منبع آبیاری اگرچه امکان افزایش تولید محصولات کشاورزی را فراهم ساخته ولی مخاطرات بهداشتی وزیست محیطی بسیاری را نیز به همراه داشته است[ 9 ،4 ]. به همین منظور اکثر کشورها استفاده وسیع از فاضلاب و پسابهای شهری را در محصولات کشاورزی محدود کردهاند[ 31،29،30 ]. فاضلاب منبع بسیار غنی از عناصر پر مصرف و کم مصرفمورد نیاز گیاه است[ 17 ]. میزان ماده آلی، ازت و فسفر موجود در لجن فاضلاب به ترتیب پنج، سه و سه برابر میزان این عوامل در کود حیوانی است[ 16 ]. علاوه بر موارد فوق فاضلاب حاوی فلزات سنگین است که بصورت همراه وارد اراضی کشاورزی شده و سالیان طولانی در خاک حضور خواهند داشت. این عناصر فلزی با وزن اتمی زیاد هستند که برخی از آنها در مقدارناچیز برای موجودات زنده ضروری و افزایش آنها باعث سمیت در گیاه، دام و انسان میشوند. وجود آنها در خاک باعث جذب توسط گیاهان و ورود به زنجیره غذائی انسان و دام میگردد. توانائی جذب، انتقال و تجمع فلزات سنگین در قسمتهای فوقانی گیاهان با توجه به ویژگیهای ژنتیکی گیاه، مقدار عنصر در خاک و ... متغیر بوده و تحت عنوان ضریب انتقال بیان می گردد. برهمین اساس مقادیر و استانداردهای متفاوتی از ضریب انتقال برای گیاهان مختلف ارائه شده است[ 23 ]. تجمع فلزات سنگین در برنج نشان داد که بیشترین مقدار تجمع عناصر مس، کروم، کبالت و سرب در ریشهها، کادمیوم و نیکل در برگ و روی در بذر صورت گرفته است[ 13 ]. اثرات استفاده از فاضلاب جهت آبیاری ذرت طی دوره شش ساله نشان داد که عمدتا عناصر کادمیوم، کروم، مس، نیکل، سرب و روی در لایه 20 سانتی متری خاک تجمع یافته و در همه اندامهای ذرت مشاهده شدند[ 26 ]. آبیاری گیاه ذرت با فاضلاب نشان داد که در سال اول مقدار تجمع مس، روی و سرب و از سال دوم مقدار تجمع کروم بیشتر از شاهد بود و مقدار تجمع در گیاه برای عناصر سرب تا سه برابر و سایر عناصر تا دو برابر در تیمارهای استفاده از فاضلاب در مقایسه .[ با تیمار شاهد افزایش یافته است[ 16

پساب شهری، ذرت علوفه ای، فلزات سنگین، عناصر،آلودگی