جواد گیوی - استادیار، گروه خاکشناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهرکرد
جرج استوپز - Full prof., Geological Inst., Gent Univ

طی یک دوره طولانی، عقیده بر این بوده که در طول دوره های یخبندان ، سطح دریاچه ها در اثر افزاشی بارندگی بالا آمده است. امروزه دانشمندان دریافته اند که چنین عقیده ای صحیح نبوده و بر ای باورنند که در آن زمان، قسمت اعظم سطح کره زمین را خشکی فرا گرفت. در همین راستا، اینکار تحقیقی، به منظور تغییرات آبو هوای دیرینه ایران صورت پذیرفت. جهت نیل به این هدف ضمن استمداد از یافته های قبلی، ماکرومورفولوژی ، میکرومورفولوژی و خواص فیزیکوشیمیایی خاکهای سواحل دریای خزر و دشت اصفهان مورد مطالعه قرار گرفت و نتایج زیر حاصل شد: دشت ساخلی دریای خزر در اواخر دوره پلیستوسین که هوا سرد و خشک بود، تحت تاثیر رسوبات بادی قرار داشت. دو منبع برای این رسوبات می توان فرض کرد:یکی، دشتهای سیلابی موجود در سواحل و دیگری، فلات قاره ای دریا. در آن زمان، سطح دریا پائینتر از سطح فعلی بود و رسوبات موجود در فلات قاره ای ، خشک و در معرض فرسایش بادی قرار داشت. پائینتر بودن سطح دریا به علت انجماد آب آن در اثر نزیکی به ورقه های یخ آسیایی – اروپایی بود. در حد فاصل بین دوره یخچالی و بین یخچالی، بعلت افزایش روان آب در نتیحه ذوب یخها و پائین بودن تبخیر، دریاچه گاوخونی فعلی در منطقه اصفهان گسترش زیادی یافت. در آن زمان، تراسهای قدیمی رودخانه زاینده رود تحت تاثیر پدیده ماندابی قرار داشتند. تبخیر آب زیر زمینی شور و انتقال یونهای سولفات و کلسیم توسط روان آب از تشکیلات گچی منطقه، باعث شد تا گچ در خاکهای این تراسها رسوب کند. شواهدی از گسترش دریاچه درخاک پلایاهای اصفهان، به نیز به چشم می خورند: مطالعات میکرومولوژی نشان میدهد که درخاک دفن شده زیرین مقادیر قابل ملاحظه ای قطعات زغال سنگ، صدف و آثاری از فعالیت موجودات زنده از قبیل فضله های کروی شکل دالانهای محل عبور جانوران و ساختمان کانالی وجود دارند . علاوه بر این وجود لایه های که یک در میان دارای بافت درشت و ریز هستند، نشانه دیگری از افزایش روان آب درگذشته و تشکیل رسوبات دریاچه ای می باشد. درخاک آبرفتهای بادبزنی شکل، پندانتهای آهکی و قطعاتی از مارنهای تخریب شده دیده می شوند که بیانگر حل شدن قابل ملاحظه سنگ اهک مارنی در این خاکهاست. رسی که دراین مارنی وجود داشته پس از حل شدن آهک آزاد شده، حرکت کرده و به صورت پوشش رسی در جدار منافذ خاک و به دور سنگریزه های آهکی رسوب کرده است. این مشاهدات و بخصوص قرار گرفتن پندانت گچی روی پندانت آهکی، آب و هوای کمی مرطوب تر را در گذشته ثابت می کند.

اقلیم ، دیرینه ، خاکهای ایران