سعید اسمعیل نیا - دانشجوی کارشناسی ارشد آبیاری و زهکشی
عبدالمجید لیاقت - استادیار گروه آبیاری و آبادانی دانشگاه تهران
مجتبی اکرم - کارشناس ارشد کمیته ملی آبیاری و زهکشی ایران
نادر حیدری - استادیار پژوهشی موسسه فنی مهندسی کشاورزی

ایجاد سطح ایستابی و حفظ آن در طول دوره رشد، درمناطق مرطوب روش متداولی به منظور استفاده بهینه از آب آبیازی و حفظ رطوبت درمنطقه ریشهها می باشد. اما در مناطق خشک و نیمه خشک بالا آمدن نمک ها به همراه آب در اثر جریان مویینه ای که به دلیل تبخیر و تعرق زیاد صورت میگیرد، عامل بازدارنده ای برای استفاده از این روش ها محسوب می شود. در این تحقیق امکان استفاده از روش های کنترل سطح ایستابی (زهکشی کنترل شده و آبیاری زیر زمینی) با اعمال مدیریت آبشویی در مناطق خشک و نیمه خشک (مانند ایران) بررسی گردید. به این طریق که آبشویی خاک زمانیکه میزان تجمع نمک در منطقه ریشه به حد آستانه شوری می رسید انجام می شد. به این منظور سه تیمار با شرایط مختلف کنترل سطح ایستابی شامل زهکشی آزاد، زهکشی کنترل شده و آبیاری زیر زمینی در چهارتکرار در 12 عدد لایسیمتر (ارتفاع 90 و قطر 57 سانتی متر) در نظر گرفته شد. سطح ایستابی با EC برابر 1/5 dS/m در عمق 55 سانتی متری از سطح خاک در دو تیمار زهشکی کنترل شده و آبیاری زیر زمینی تثبیت شد. نتایج حاصله نشان دهنده امکان استفاده از این روش ها در شرایط خشک بوده است. پروفیل خاک از نظر شوری (عصاره اشباع) مورد بررسی قرار گرفت و مشاهده شد که توزیع نمک بین عمق 10 تا 50 سانتی متر در هر سه تیمار حدودا نزدیک به هم و کمتر از 3dS/m می باشد. فقط در تیمار آبیاری زیرزمینی میزان شوری یا ECe در سطح خاک بسیار بالا (حدود dS/m100) بود. البته این افزایش نه تنها تاثیر منفی بر روی میزان محصول نداشت بلکه محصول بیشتری نیز نسبت به زهکشی آزاد بدست آمد. اما در مجموع مقدار محصول در تیمار زهشکی کنترل شده 37% بیشتر از زهکشی آزاد و 12% بیشتر از آبیاری زیر زمینی بود. تعداد میوه نیز در هر تیمار شمارش شد و تعداد آن در تیمار زهکشی کنترل شده نسبت به دو تیمار دیگر بیشتر بود. از نظر میزان آب مصرفی نیز آبیاری زیر زمینی نصف دو تیمار دیگر آب مصرف نمود. بنابراین کارایی مصرف آب در آن بیشتر بود. میزان EC زه آب در زهکشی آزاد در پایان فصل 25% بیشتر از زهکشی کنترل شده بود. اما میزان آن در طول فصل برای زهکشی آزاد بیشتر بود. با توجه به اینکه میزان شوری در منطقه ریشه و در آبیاری زیر زمینی کمتر از 3dS/m بود هیچگونه شستشویی صورت نگرفت. لذا نتایج فوق کارایی این سیستم را در مناطق خشک و نیمه خشک مشخص می کند.

آبیاری زیر زمینی ، زهکشی کنترل شده ، کارایی مصرف آب ، لایسیمتر ، شوری