مجید رجایی - پژوهشیار سازمان بخش خاکشناسی دانشکده کشاورزی و دانشگاه شیراز
نجفعلی کریمیان - عضو هیئت علمی سازمان تحقیقات کشاورزی و استاد بخش خاکشناسی دانشکده کشا

فلزات سنگین و عناصر کمیاب از جمله آلاینده هائی هستند که در صورت تجمع در خاک و جذب توسط گیاه به زنجیره غذائی وارد شده و مسمومیت هائی را در حیوان و انسان ایجاد می کنند . نیکل در اکثر نقاط جهان مورد توجه قرار گرفته است زیرا این فلز در غلظت های کم برای گیاهان، انسان و حیوانات ضروری است اما در غلظت های زیاد قادر به ایجاد سمیت در این موجودات می باشد. بنابراین مطالعه رها سازی و تغییر و تب دیل آن در محیط و تاثیری که بر رشد گیاهان و سایر جانداران دارد از اهمیت خاصی برخوردار است . رفتار فلزات سنگین در خاک به ظرفیت اجزای مختلف خاک برای جذب و نگه داری این عناصر بستگی دارد . حلالیت و فراهمی زیستی عناصر فلزی بلافاصله پس از افزوده شدن به خاک زیاد است. با گذشت زمان و ایجاد تعادل بین فلز و خاک بر اثر واکنش هائی همچون جذب سطحی، تبادل یونی ، کلاته شدن، رسوب، اکس ایش و کاهش، واکنش با اکسیدها و هیدروکسیدهای آهن و منگنز و ورود به شبکه کانیها از قابل یت استفاده آنها کاسته شده و از صورت ها ی با حلالیت زیاد به شکل های کم محلول تر تبدیل می شوند. هان و بنین ( ۱۹۹۹ ) در یک آزمایش انکوباسیون ۴۸ هفته ای یک خاک لوم شنی و یک خاک لسی مناطق خشک را با مقادیر مختلف نمک نیتراته نیکل تیمار کردند . نتایج نشان داد که نیکل یک ساعت پس از شروع خواباندن از شکل محلول به شکل های تبادلی، ک ربناتی و اکسیدی تغییر شکل داد . با ادامه زمان خواباندن نیکل تبادلی و کربناتی به آهستگی به شکل آلی و اکسیدی تبدیل شدند . به عبارتی تغییرات زمانی در جهت رسیدن به وضعیت توزیع شکل های شیمیائی در خاک های شاهد بود . در سال های اخیر عصاره گیری دنباله ای به عنوان روشی مناسب در تعیین شکل های شیمیایی و قابلیت استفاده بالقوه فلزات در خاک های ایران به کار رفته است، اما ظرفیت اجزای مختلف خاک برای جذب و نگه داری این فلزات و تغییر و تبدیل شکل های شیمیایی آن ها با زمان کمتر مورد توجه قرار گرفته است . بنا براین این پژوهش به منظ ور بررسی تغییرات زمانی شکل های شیمیایی نیکل و تعیین ظرفیت اجزای مختلف خاک برای نگه داری آن انجام شد.