فرزاد رسائی - دانشجوی کارشناسی ارشد بخش علوم خاک دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز
منوچهر مفتون - استاد بخش علوم خاک دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز

امروزه آلودگی محیط زیست به عنوان یکی از مباحث بسیار مهم در زندگی بشر مطرح است . این پدیده با تخریب منابع طبیعی روز به روز سبب ایجاد محدودیت بیشتر برای بشر سا کن بر سطح زمین می شود . گرچه امکان آلودگی محیط زیست با بعضی فرآیندهای طبیعی امکان پذیر است اما فعالیتهای بشری از جمله استفاده از سوخت های فسیلی، فعالیت های کشاورزی و صنعتی، فرآیندهای استخراج و ذوب فلزات و وارد شدن پسمانها به محیط خاک، بطور فزآینده ای بر این امر دامن زده و لحظه به لحظه سبب حادتر شدن مسئله می گردد .معمولا فلزات سنگین به عنوان عناصری با جرم ویژه ب یشتر از 5/5 گرم بر سانتی متر مکعب و دارا ی خصوصیات فلزی تعریف می شوند . فلزات سنگین آلا ینده معمولا کادمیم، کرم، مس، جیوه، سرب، و رو ی هستند . آلودگی ا ین عناصر در خاک می تواند نتیجه فعال یتهای صنعتی مانند استخراج معادن، ذوب فلزات، احتراق گازها، تولید سوخت وانرژ ی، استفاده از آفت کشها و کودهای شیمیایی، و تولید ضایعات شهری می باشد . فلزات سنگین و عناصر کمیاب از جمله منابع آلاینده خاک است که در صورت تجمع در خاک و جذب توسط گیاه به زنجیره غذائی وارد شده و مسمومیت هائی را در گیاهان و یا افراد تغذیه کننده ازآنها ایجاد می کنند . در اکثر خاکها با گذشت زمان و ایجاد تعادل بین فلز و خاک از سطوح قابل استفاده فلزات کاسته شده و فلزات از شکلهای با قابلیت استفاده گیاهی زیاد به شکلهای با حلالیت کمتر تبدیل می شوند . تاثیر فسفر، بر شکلها ی شیمیایی عناصر کم مصرف توسط شومن ( ۱۹۸۸ ) مطالعه گردید . شومن نشان داد که افزایش میزان فسفر باعث افزایش منگنز به فرم اکس ید منگنز و آهن به فرم آهن آمورف و همچنین باعث کاهش منگز در فرمها ی آلی ،آهن کریستالی و تتمه می شود . همچنین کاربرد فسفر با افزا یش رو ی در فرمهای تبادلی ،آهن آمورف و کاهش ا ین عنصر در فرم اکسید آهن کریستالی همراه بوده است . عصاره گ یری دنباله ا ی از عناصر سنگ ین در خاکها و رسوبات ، روش مفیدی برا ی تعیین شکلها ی شیمیایی عناصر در خاک می باشد . مشکل اول یه در روش عصاره گیری دنباله ا ی انتخاب عوامل شیمیایی و ترتیب و توالی آنها در حل اشکال موجود عنصر در خاک و همچنین انتخاب نسبی آنها برا ی حالتهای خاص می باشد. اساس این روش کاربرد متوالی عصاره گیرهای انتخابی بر یک نمونه واحد خاک می باشد . قدرت عصاره گیری از مرحله ای به مرحله بعد افزایش یافته و در نهایت به عصاره گیرهای بسیار قوی و شدیدا اسیدی می رسد که قادر به تخریب شبکه بلوری کانی ها می باشند . به عبارتی هر عصاره گیر به طور انتخابی جزء معدنی یا آلی خاصی از خاک را حل کرده و سبب رها سازی فلزات و عناصر متصل به آن می شود.