سیروس شاکری - کارشناس ارشد پژوهشی موسسه تحقیقات خاک و آب
عزیز مومنی - دانشیار پژوهشی موسسه تحقیقات آب و خاک

افزایش روزافزون جمعیت و رشد بی رویه به شهرها و مراکز صنعتی و گس ترش افسار گسیخته آنها در محدوده اراضی کشاورزی در سالهای اخیر، باعث نگرانی هایی شده است. مشکلات مربوط به افزایش جمعیت و در نتیجه نیاز به تولید خوراک بیشتر از یک طرف و از چرخه تولید خارج شدن زمینهای مرغوب کشاورزی از سوی دیگر، از جمله این نگرانی ها است. هدف اصلی از مطالعات ارزیابی اراضی، بررسی خصوصیات اراضی در شرایط اقتصادی موجود، برای استفاده بهینه از منابع موجود، به نحوی است که با کسب درآمد معقول، منابع خاک نیز تخریب نگردد . همچنین استفاده پایدار از اراضی باید به گونه ای طراحی شود که علاوه بر تامین نیاز فعل ی، به احتیاجات آیندگان نیز توجه شده باشد ( 4). مطالعات خاکشناسی و طبقه بندی اراضی به عنوان مبنایی برای ارزیابی توان تولید خاکها مورد استفاده قرار می گیرد . علاوه بر آن مطالعات خاکشناسی، اطلاعات پایه را برای موارد مختلف نظیر طرحهای حفاظت مزارع، مراتع، مدیریت جنگل، مهندسی شهری و رودخانه و سایر موارد تامین می نماید ( 7). یکی از اهداف کاربردی شناسایی خاک و ارزیابی اراضی، تهیه نقشه هایی است که مقدار ناخالصی در آن از یک حد معمول تجاوز نکند ( 1). روش تجزیه زمین نما می تواند مطالعات خاکشناسی را تسهیل نماید و تصویر دقی قی از پراکنش خاکهای یک منطقه را با هزینه معقول ارائه نماید ( 6). در این روش موقعیت خاکها روی شیب، که بر روی خواص شیمیایی، حاصلخیزی و در نتیجه مدیریت آنها نقش اساسی دارد، به عنوان مهمترین فاکتور موثر در تفکیک واحدهای خاک مورد توجه قرار می گیرد . همچنین در ای ن روش نقش توام فرایندهای پدولوژیک و ریخت شناسی که در پیدایش، توزیع ، نقشه برداری و رده بندی، توان تولیدی و مدیریت خاکها موثرند، در تفکیک واحدهای نقشه و افزایش درجه خلوص آنها از طریق تجزیه و تحلیل فرایندهای پدولوژیک بسیار زیاد است ( 5). منطقه مطالعه شده به مساحت 000،10 هکتار در شمال غربی شهر آق قلا و ساحل شمالی رودخانه گرگانرود واقع شده است . متوسط مقدار بارندگی سالانه در منطقه آق قلا 365 میلیمتر و آب و هوای آن نیمه خشک است . رژیم های رطوبتی و حرارتی منطقه به ترتیب زریک(Xeric) و ترمیک (Thermic) تشخیص داده شد . از نظر زمین شناسی، تشکیلات منطقه مربوط به کواترنر بوده که به دو بخش شامل نهشته های قدیمی و رسوبات جوان تر تقسیم می شوند ( 2). هدف از انجام این تحقیق، بررسی امکان افزایش درجه خلوص ترکیب واحد نقشه خاکشناسی به عنوان نقشه پایه برای استفاده کاربران مختلف بوی ژه استفاده بهینه از زمینهای کشاورزی منطقه مطالعه شده می باشد . این تحقیق با استفاده از عکسهای هوایی20، 1:000 و به کمک نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی و بر مبنای روش تجریه زمین نما انجام شد . بر اساس نتایج بدست آمده، خاکهای منطقه به 17 واحد مجزا در سطح لندفر م تفکیک شدند . مهمترین عامل محدود کننده رشد گیاه در منطقه مطالعه شده، شوری و قلیائیت تشخیص داده شد.