منیره خیرخواه - عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین

منطقه تودشک در جنوب باختری نائین در ایران مرکزی واقع شده است. این منطقه در کمربند ماگمایی ارومیه – دختر قرار دارد و بخشی از نقشه 1:100/000 کجان می باشد. در منطقه تودشک رخنمونهای سنگی وابسته به دورانهای میانه زیستی و نوزیستی حضور دارند. واحدهای سنگی از آهکهای کرتاسه بالا، سنگهای ولکانیکی ترشیری (گدازه ها و پیروکلاستیتها) و نهشته های کواترنری تشکیل شده اند. نهشته های نئوژن این منطقه با سازند قرمز فوقانی (U.R.F) آغاز می گردد و پس از آن واحدهای الیوین بازالت ، آندزی بازالت و پیروکسن آندزیت، نهشته های لاهار، داسیت آندزیتی و داسیت قرار گرفته آن. شواهد و مطالعات سنگ شناسی و ژئوشیمیایی بر تنوع واحدهای نئوژن در منطقه تودشک دلالت دارد ترکیب این سنگها از بازالت تا داسیت تغییر می کند اغلب سنگهای آتشفشانی منطقه گرایش سدیک دارند. و از پدیده مهم این منطقه فرآیند تبلور بخشی از اختلاط ماگمایی (AFC) می باشد. سنگهای بازیک منطقه تحت تاثیر دگرسانی واقع شده اند که در این دگرسانی فشار سیالات و درجه حرارت و نیز عملکرد گازهای فومرولی نقش عمده ای داشته اند. منطقه تودشک از لحاظ تکتونیکی شکننده بوده و گسله ها و شکستگیها فراوان این منطقه از روند ساختاری اصلی کمربند ماگمایی ارومیه – دختر تبعیت می کند این رژین تکتونیکی سبب جا گیری مواد آتشفشانی شده و با توجه به نمودارهای مختلف ژئوشیمیایی و تکنونوماگمایی بازالتهای منطقع متعلق به یک محیط کششی می بانشد که تحت تاثیر آلایش پوسته ای و تبلور تفریقی قرار گرفته اند.با بررسی های ژئوشیمیایی، این بازالتها در قلمرو ماگمای ساب آلکالن قرار گرفته اند و با مطالعه دیاگرامهای عنکبوتی، ماگمای اولیه با مواد پوسته ای بویژه گنیس آمفیبولیتی آلایش یافته است و در مقایسه ای که یبن سنگهای بازالتی منطقه و انواع بازالتهای ساب آلکالن پارا، دکن و اتیوپی و ریوگراند صورت گرفته است، بازالا نئوژن منطقه تودشک بیشترین شباهت را با بازالتهای ریفت ریگوراند نشان می دهد و با توجه به این مسئله ، ذوب بخشی از یک گوشته تهی شده، مسئول تشکیل این بازالتها می باشد و با بازالتهای Steans در شمال آمریکا (Rang Basin) از نظر منشاء مشابهت دارد.