رحیمه ندری چاپشلو - دبیر دبیرستان های درگز

تعداد رشته قناتهای ایران بیشتر از سایر نقاط دنیا است به خاطر شرایط خاص جغرافیایی در بیشتر نقاط ایران از قنات به عنوان یک شیوه مطمئن استفاده شده و می شود. حمداله مستوفی در کتاب نزهه القلوب در شرح اوضاع جغرافیایی و تاریخی هر نقطه وضع آب و آبیاری آنجا را نیز بیان کرده است او نام شهر هایی را که آب مصرفیشان به وسیله قنات تامین می شده است را بیان می کند از جمله جوین، مرود، یزد کارون، گناباد طبس قائن، نیشابور اسفراین و ... و قنات های معروف را تبریز سناباد بر می شمارد او درباره گناباد و قناتهای آن می گوید : و آبش (گناباد) از کاریر است و چهار فرسنگ در ازای کاریز است و چاه آن تخمینا 700 گز می باشد و ... . ناصر خسرو درباره قزوین می گوید که آبش بسیار کم بوده و منحصر به کایزهاست. در شهرهای مرکز مانند اردستان در سال 1336 شمسی حدود 10 رشته قنات وجود داشته که بعضی از آنها بسیار قدیمی و چنانکه گذشت دارای مام های اساطیری نیز می باشد. شهرهای دیگر حاشیه کویری یعنی یزد به گفته کرسی حدود 400 رشته قنات دارد که هر کدام از انها بین 8 تا 45 کیلومتر طول دارد. از شهرهای مهم دیگر قنات دار ایران کرمان است که بنا به گفته این فقیه زادگاه قنات و به گفته کرسی یک هفتم مردم آن مقنی هسند. انچنانکه پیداست قنات تقریبا در تمام پهنه ایران گسترش داشته اس و در بسیاری از این نقاط اگر قنات ها وجود نداشته هیچ گونه آبادانی نیز نمی توانست به وجود بیاید. اصولا ابداع سیستم قنات برای انتقال آب از کوهپایه ها به سرزمین های پست و قابل کشاورزی بوده و اولین بار کشاورزان آب رودخانه را به زمین های زراعتی از طریق جوی یا کانال حفر کرده برده اند اما همان گونه که در صفحات قبل موانعی را برای این امر بر شمردیم. الزاما در این سیستم تغییراتی به وجود اوردند که این تغییرات منجر به ابداع قنات شد. قنات ها بر طبق طبیعت زمین و محل زراعت از یکدیگر متفاوتند در کوهپایه ها معمولا قنات ها کم طول و کم عمق اند و برعکس در اراضی دشت هم عمق قنات ها زیادتر است و هم طول آنها بیشتر است.