شهلا کاظمی پور - عضو هیئت علمی و مدرس دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

خسارت های انسانی بلایای طبیعی و حوادث در دنیا رقمی بیش از 10 هزار نفر در ماه برآورد شده است. کشور ما نیز به دلیل موقعیت جغرافیایی بطور مکرر با وقوع انواع بلایا مانند زلزله، سیل ، خشکسالی ، طوفان و … مواجه بوده و همواره احتمال بروز و وقوع هر یک از این بلایا و یا سوانح و حوادث وجود دارد. میزان خسارات انسانی و آسیب های که هر یک از این بلایا و سوانح برای کشور ما ایجاد نموده، خیلی بیشتر از ارقام مشابه برای سایر کشورها بخصوص کشورهای توسعه یافته می باشد. دلیل فزونی خسارات انسانی بطور قطع علاوه بر مشیت الهی، شرایطی طبیعی و جغرافیایی، آمادگی جامعه برای مقابله با بلایا، چگونگی انتخاب محل سکونت نوع سکونتگاهها و … قبل از وقوع سوانح و عدم برنامه ریزی و اتخاذ تدابیر صحیح پس از آنها می باشد. خسارات چشمگیر انسانی و اجتماعی بلایا و سوانح، توجه جامعه بین المللی را به خود جلب نموده بطوریکه دهه 1990 را دهه کاهش فاجعه های طبیعی نامیدند. این نامگذاری نشان دهنده آگاهی و تاکید بیشتر دولتها و سازمانهای بین المللی بر سه مسئله بسیار مهم است: 1- آمادگی پیش از وقوع بلایا و سوانح و برنامه های پیشگیری، بر فعالیتهای بعد از آن اولویت دارد. 2- برنامه های آمادگی و پیشگیری قبل از فاجعه باید در برنامه های توسعه ملی ادغام گردد. 3- ابعاد انسانی و اجتماعی بلایا حتما باید در نظر گرفته شود. در گذشته توجه به بلایای طبیعی بیشتر به ابعاد فیزیکی معطوف بود بطوریکه تحقیقات مربوط به آنها بیشتر مربوط به مسائل تجربی و فیزیکی بود و به مباحث اجتماعی – فرهنگی توجهی نمی گردید، ولی بددون درک فضاهای اجتماعی – فرهنگی و شناخت آنها هرگونه برنامه ای با شکست مواجه خواهد شد. شناخت توزیع و پراکندگی جمعیت کشور در مناطق مختلف کشور با توجه به ویژگیهای مانند جنس، سن، وضع فعالیت و اشتغال و انطباق آن با پهنه بندی وقوع بلایای طبیعی مانند زلزله، سیل، طوفان ، خشکسالی و … مشخص می نماید که چه نقاط شهری و روستایی با چه ساختار جمعیتی و اقتصادی در معرض بیشترین بلایا و سوانح قرار داشته و یا درآینده احتمال خطر بیشتری برای آنها وجود خواهد داشت.