جواد لامعی هروانی - عضو مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی زنجان
محمد اسماعیلی - عضو مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی زنجان
عباسعلی دماوندی - عضو مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی زنجان

عملیات کشت و کار معمولی به علت فرسایش خاک و در نتیجه آلوده ساختن محیط زیست، در حال حاضر به طور جدی مورد انتقال واقع شده است به همین دلیل آن دسته از عملیات زراعی که منجر به حفاظت خاک می گردند در سال های اخیر مورد توجه خاص قرار گرفته و به طور گسترده ای به منظور نیل به کشاورزی پایدار به کار گرفته شده است. استفاده از گیاهان پوششی به علت هماهنگی با استراتژی کشت و کار حفاظتی و حفظ حاصلخیزی خاک در قرن حاضر بسیارمعمول گردیده است. گیاه پوششی گیاهی است که سطح خاک را بین دو کشت متوالی پوشش داده تا خطر فرسایش آبی و بادی را کاهش و به عنوان علوفه برداشت شده و یا به عنوان کود سبز مصرف گردد. استفاده از بقولات علوفه ای به عنوان کود سبز در تناوب با غلات، ضمن آنکه بخش اعظم ازت مورد نیاز سیستم را تامین می نماید با ایجاد پوشش بر سطح خاک و کاهش روان آب، آن را در مقابل فرسایش محافظت نموده و بدین وسیله ضمن حفظ باروری خاک به افزایش ذخیره رطوبتی در مناطق دیم کمک می کند. گزارش یکی از محققین نشان می دهد که در صورت استفاده از بقولات به عنوان گیاه پوششی در نظامهای تک کشتی غلات، نه تنها ازت مورد نیاز این گونه نظامها تامین می شود بلکه به کنترل فرسایش خاک نیز کمک می شود. علاوه بر این بقولات باقیمانده ازت نیتراتی خاک استفاده نموده و از آلودگی آبهای زیرزمینی جلوگیری می کنند. استفاده از گیاهان پوششی در تناوب به، نه تنها موجب کاهش نیاز یا بی نیازی به کودهای ازته شده بلکه فرسایش خاک را کاهش و موجب پایداری ساختمان خاک می گردند. خطر یا سنگینک (Lathyrus sativus) و نخود علوفه ای (Pisum sativum) ازخانواده لگومینوز بوده و به صورت چند منظوره برای تولید بذر، کود سبز، علوفه سبز و خشک، اصلاح مراتع، حفظ خاک از فرسایش و بالاخره چرای احشام در تناوب زراعی قرار می گیرد. این گیاه با توجه به کوتاهی طول مدت رشد و نمو و امکان کاشت آن در زمان های مختلف می تواند به عنوان گیاه پوششی بعد از برداشت گندم درمزارع آبی جهت کشت تابستانه و تولید علوفه و کود سبز و همچنین به عنوان گیاه پوششی و تولید کود سبز در گندم دیم در سال های آیش مورد استفاده قرار گیرد. با کشت این گیاه گندم ریزش شده در اثر برداشت با کمباین و همچنین بذور علفهای هرز نیز در طول دوره زراعی رشد نموده و به همراه گیاهان پوششی به خاک برگردانیده می شوند. این روش می تواند علاوه بر افزایش ماده آلی خاک، باعث حذف و پاک شدن مزرعه از علفهای هرز نیز گردد.در حال حاضر کمبود مواد آلی و فقدان پوشش گیاهی در اکثر خاکهای کشور به عنوان یک مشکل اساسی مطرح بوده، بنابراین اتخاذ روش هایی از جمله استفاده از گیاهان پوششی در تناوب با غلات می تواند در رفع این نقیصه کمک نماید. بدین منظور استفاده از لگوم های علوفه ای به عنوان گیاه پوششی در اراضی آبی بعد از برداشت گندم در اواخر تیرماه و در مزارع دیم، در سال آیش و در اوایل بهار ، مورد مطالعه قرار گرفت.