کمال اسلامی گمش تپه - عضو مرکز تحقیقات کشاورزی استان گلستان و ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبد
محمد نعمتی - عضو مرکز تحقیقات کشاورزی استان گلستان و ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبد

منطقه گرگان و گنبد یکی از منطق مهم کشت پنبه ایران می باشد. با توجه به لزوم صرفه جویی در ساتفاده از منابع آب و کود تعیین مقادیر مناسب مصرف آب و کود از اهمیت خاصی برخوردار است. بدین منظور بررسی و تعیین مناسب ترین میزان آب، کودهای ازته و پتاسه، اثرات متقابل این عوامل بر روی خواص کمی و کیفی پنبه و همچنین بررسی همبستگی صفات مورد مطالعه و تعیین ارتباط عملکرد آن با صفات مورد نظر در تیمارهای آزمایشی انجام گرفت. در منطقه گنبد در رابطه با بررسی تلفیقی آب و کود طرح مشخصی بر روی پنبه اجرا نگردیده، ولی د رمورد نیاز کودی، پنبه رقم ساحل در گنبد بیشترین عملکرد از تیمار N135P90 بدست آمده است (6). در سال 1363 در ایستگاه ورامین بر روی پنبه رقم ورامین آزمایش آبیاری توام با کود انجام گرفته که رفتارهای اصلی شامل دو سطح آبیاری (زمانیکه جمع تبخیر از طشتک کلاس A به 90 و 120 میلی متر برسد) و رفتارهای فرعی نیز در سه سطح کود اوره (100، 200 و 400 کیلوگرم در هکتار) بوده است. نتایج بدست آمده نشان داده که بین تیمارهای آبیاری اختلاف معنی دار وجود نداشته ولی بین تیمارهای مختلف کود ازته اختلاف معنی دار وجود داشته است (2). در گرگان جهت تعیین آب مورد نیاز پنبه رقم ساحل در مرحله قبل از گلدهی بر اساس 40، 60 و 80 درصد کاهش رطوبت قابل استفاده خاک در سالهای 65 لغایت 68 آزمایشی انجام گرفته و حداکثر محصول از 60% کسر رطوبت قابل استفاده خاک به دست آمده است (1). مقدار آبی که صرف تبخیر و تعرق گیاه می گردد. یکی از عوامل موثر در برنامه ریزی آبیاری است و میزان آن بستگی به شرایط اقلیمی و نوع گیاه دارد. نیاز آبی پنبه در طول دوره رشد متغیر بوده و در اوایل فصل میزان آن کم میباشد. به موازات رشدگیاه و در مراحل گلدهی که سطح برگها به حداکثر خود می رسند آب مصرفی آن نیز افزایش یافته و سپس تا انتهای دوره رویشی به تدریج کاهش می یابد (5). تحقیقات انجام شده در استرالیا نشان داده است که حداثل در زمانیکه 50% آب قابل استفاده در حاک مصرف شده بایستی آبیاری صورت گیرد و در زمانی که 60% آب قابل استفاده مصرف شده، رشد برگها به طور مشخصی متاثر گردیده و تنش بیشتر از آن را توصیه نمی نمایند، مگر آن که بخواهیم از این طریق جلوی رشد رویشی بیش از حد گیاه را بگیریم (5). طبق گزارشات F.A.O برای رشد مناسب و تشکیل گل و قوزه های خوب و سالم وجود آب کافی ضروری می باشد. آب زود هنگام در مرحله رشد سبب محدودیت رشد ریشه و گیاه می گردد. پنبه در دوران تشکیل غنچه ها و قبل از آن به آب کافی نیاز دارد ولی عرضه مداوم آب در مراحل باز شدن و تشکیل قوزه ها سبب رشد سبزینه ای زیاد و طولانی شدن مراحل فوق می گردد. تبخیر ناگهانی در عرضه آب اثر معکوس روی رشد داشته و سبب ریزش گل و قوزه میگردد. کاهش شدبد رطوبت خاک درمرحله گلدهی ممکن است باعث توقف کامل رشد گردد ولی با عرضه بعدی آب رشد گیاه بهبود یافته و تولید گل نیز ادامه می یابد . گزارشات F.A.O هم چنین نشان داده است که در زمان کاشت برای جوانه زنی و استقرار گیاه بایستی رطوبت کافی در خاک موجود باشد و در دوران رشد رویشی پنبه نباید رطوبت قابل استفاده خاک کمتر از 50% باشد و در صورتی که پایین تر از آن باشد سبب محدودیت رشد رویشی می گردد. اما آب فراوان رشد بیش از حد گیاه را سبب شده که خود باعث تاخیر در گلدهی، دیررسی قوزه ها و کاهش محصول می گردد(8). تحقیقات نشان داده که در پنبه با گلدهی نامحدود تنش آب در ابتدای گلدهی موجب ریزش جوانه های تازه گل می شود، ولی تاثیری بر گل دهی جاری و یا دوام قوزه ها ندارد. تنش مشابه در زما ن اوج گلدهی موجب ریزش جوانه گل و هم چنینن تقلیل دوام قوزه ها می گردد. تنش در مرحله بعدی باعث کاهش گلدهی و تقریبا مانع نگهداری تمام قوزه ها می باشد. حداکثر آب مورد نیاز گیاه پنبه درمرحله آخر گلدهی و اوایل قوزه بستن بوده و گیاه در این مرحله نسبت به کمبود آب شدیدا حساس میباشد (8). در آزمایش دیگری در گرگان میزان محصول درتیمار N30P30 و عمق آبیاری 60% طشتک تبخیر حداکثر بوده است (2). تامین گیاهان با ازت تنها زمانی موجب افزایش محصول می شود که پتاسیم نیز به خوبی تامین شده باشد در غیر این صورت افزایش کود ازته حتی موجب کاهش محصول نیز می شود (3). در آزمایش انجام شده در ترکیه مصرف 60 کیلوگرم K2O در هکتار افزایش معنی داری در محصول داشته است علاوه بر آن باعث بهبود کیفی الیاف پنبه گردیده است.