نصرت اله نجفی - دانشجوی دکتری خاکشناسی (شیمی و حاصلخیزی خاک)
حسن توفیقی - دانشیار گروه خاکشناسی، دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران

فسفر یکی از عناصر غذایی ضروری برای رشد گیاهان بوده و پس از نیتروژن مهمترین نقش را در تولید محصولات کشاورزی ایفا می کند. این عنصر در خاکها به چندین شکل معدنی و آلی وجود دارد، اما به وسیله گیاهان به صورت فسفر معدنی جذب میشود (1). همچنین تغذیه گیاه تحت تغییرات ایجاد شده بوسیله ریشه در ریزوسفر قرار می گیرد و شرایط موجود در ریزوسفر در بسیاری موارد با خاک غیر ریزوسفری متفاوت است (6). هدلی و همکاران (2) جذب فسفر و تخلیه فرمهای مختلف فسفر توسط 6 واریته برنج آلپند را در دو شرایط و با بدون کود فسفر مورد مطالعه قرار دادند و مشاهده کردند که در هر دوتیمار با و بدون کود فسفر، قسمت عمده فسفر جذب شده از فسفاتهای آهن بود. سالک و کرک (7) جذب فسفر و تخلیه فرمهای مختلف فسفر توسط برنج لاولند کشت در خاکدارای کمبود فسفر را در دو شرایط با و بدون کود فسفر مورد مطالعه قرار داده و مشاهده کردند که در هر دو تیمار با و بدون کود فسفر، مقدار فسفر به سهولت قابل جذب در مقایسه با مقدار فسفر جذب شده بوسیله گیاه ناچیز بوده و بنابراین گیاه با ایجاد تغییراتی در ریزوسفر، باعث افزایش سطح فسفر محلول گردید. جیانگو و شومن (4) گزارش کردند که فسفر محلول، فسفر قابل جذب، فسفر به شکل آپاتیت، فسفات آهن و فسفات آلومینیوم در ریزوسفر برنج کاهش یافتند. ونگ و شومن (8) گزارش کردند که تغذیه برنج به مقدار زیادی به وضعیت فسفر در ریزوسفر وابسته است. آنها با کشت برنج در 4 خاک اسیدی تغییر شکلهای فسفر را در ریزوسفر این گیاه مورد مطالعه قرار دادند و مشاهده کردند که اختلاف بین خاک ریزوسفر و غیر ریزوسفر برای فسفات آلومینیوم آهن ازنظر آماری معنی دار و برای فسفات کلسیم معنی دار نبود (8). با توجه به اینکه مطالعات در مورد وضعیت فسفر در ریزوسفر برنج در دنیا بسیار محدود است و درخاکهای کشور نیز تاکنون هیچ مطالعه ای در زمینه اثر ریزوسفر گیاه برنج، بر شکلهای فسفر معدنی انجام نشده است، این تحقیق برای بررسی تغییرات شکلهای فسفر معدنی پس از کشت گیاه برنج با و بدون کود فسفر در خاکها شالیزاری شمال ایران انجام شده است.