پروانه ابراهیمی - دانشجوی کارشناسی ارشد گروه خاکشناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سی
علی اکبر صفری سنجانی - استادیار و مربی گروه خاکشناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا - همد

با افزایش آلودگی ناشی از سرب در نتیجه فعالیت های طبیعی و صنعتی توسط انسان، اکوسیستم ها در معرض خطر آلودگی قرار دارند . در پاکسازی خاک آلوده می توان از روش های شیمیائی، فیزیکی و بیولوژیکی استفاده کرد . اما هیچ کدام از این روش ها به آسانی بکارگیری گیاهان نیستند . گیاه بهسازی یک شیوه پاکسازی و درمان برای خاک های آلوده معرفی شده است که هم کم هزینه بوده و هم از لحاظ تکنولوژیکی غیر فنی است . یکی از روش های این فرایند، برانگیختن گیاهی 3 می باشد که در این روش قابلیت دسترسی عناصر سنگینی مانند سرب تحت تاثیر فعالیت قارچی موجود در ریزوسفر برای گیاهان فراهم می گردد . همزیستی میان گیاهان و قارچ هایی چون آربوسکولار میکوریزا در جذب سرب بسیار گزارش شده است (2). کلونی زایی میکوریزا بر روی ریشه گیاهان باعث افزایش سطح ریشه برای جذب سرب می گردد . بنابراین عنصر سرب بیشتری از این طریق جذب شده و به گیاه میزبان انتقال می یابد . این پدیده در بسیاری از نقاطی که گیاهان بر روی خاک های دارای عناصر سنگین رشد کرده اند، گزارش شده است(4و8). پژوهندگان بسیاری اسپورهای قارچ میکوریزا آربوسکولار را مانند Glomus و Gigaspora در جایگاه های آلوده به عناصر سنگین جداسازی کرده اند (5) پائولوسکا و همکاران (1996) در مطالعه ای بروی خاک غنی از سرب در هلند مشاهده کردند که در این خاک ها اسپورهای چندین گونه از قارچ ها حضور دارند(4) بنابراین حضور قارچ و اسپور آنها در خاک های آلوده آشکار می شود . گالی و همکاران در سال 1994 بردباری گیاهان در برابر عناصر سنگین و محافظت از ریشه گیاهان را به حضور قارچ ها در خاک های آلوده نسبت دادند . اگر چه کارآیی این حفاظت به گونه قارچ و نوع عناصر سنگین که برای گیاه سمیت ایجاد می کند، وابسته است . برای نمونه در یک بررسی، با وجود قارچ میکوریزا آربوسکولار هیچ گونه سمیتی مشاهده نشد (3) ویسن هورن و همکاران در سال 1992 در بررسی خود به این نتیجه رسیدند که هیچ گونه اثر منفی بروی تعداد اسپورها و کلونی میکوریزا گیاه ذرت در اثر وجود عناصر سمی دیده نشد (8) اثر حفاظتی قارچ برای گیاه بدین صورت است که کلونی میکوریزا برای ریشه و تمامی سطوح افزایش می یابد تا بتواند عناصر مفید و حتی عناصر سنگین را جذب کند و بدین طریق جذب عناصر سنگین برای گیاه یک اثر مثبت تلقی می گردد . حتی اگر گیاه قادر به فرا انباشتی باشد، قارچ نقش یک واسطه را برای جذب عناصر سنگین بازی خواهد کرد (2) سیر و همکاران در سال 1999 با استفاده از چندین گونه قارچ پست محیط دارای سنگ معدن سرب نتیجه گرفتند که قارچ آسپرژیلوس نیجر می تواند به میزان بیشتری نسبت به دیگر قارچها سرب را از محیط جذب کند ).6) بنابراین چنین فرآیندی می تواند در تکنیک های اصلاح فلزات سمی خاک بکار آید . از این گونه قارچ ها می توان در زیست بهسازی خاکهای آلوده به عناصر کمیاب کمک گرفت . قارچ ها توانایی جذب عناصر سنگین را دارند بدون اینکه خود خسارتی ببینند .