حنیف رضا گلزار - دانش آموخته کارشناسی ارشد مهندسی علوم خاک دانشگاه تهران
حسن توفیقی - دانشیار دانشگاه تهران

بنابر گزارش سرنا و پومارا (1992) ، وگلندینینگ (2000) ، حدود 95 درصد نیتروژن کل خاک در مواد آلی وجود دارد که از این مقدار تنها بخش اندکی طی فصل رشد، معدنی شده و برای گیاه قابل استفاده میگردد . صحراوات (1983) ، گزارش کرد که همین مقدار اندک نیتروژن معدنی شده نقش بسیار مهمی در تغذیه برنج با این عنصر، حتی در شرایطی که اراضی تحت کشت برنج کودهای شیمیایی نیتروژنی دریافت کرده باشند ایفا می کند . برادبنت (1979) ، کویاما (1981) ، صحراوات (1983) ، و آندو و همکاران (1992) ، گزارش کردند که برنج میتواند 50 تا 70 درصد نیتروژن موردنیاز خود را از مواد آلی خاک که طی فرایند معدنیشدن در اختیار این گیاه قرارمیگیرد تامین نماید . بر این اساس میتوان گفت که معدنی شدن نیتروژن آلی خاک، نقش مهمی در تامین بخش قابل ملاحظهای از نیاز برنج ایفا میکند . بر اساس تعریف ( منگل (1999) ، جانسون و پیرسون (1987) ، و استیونسن و کول ))1999) ، معدنی شدن نیتروژن عبارت است از تبدیل نیتروژن آلی به شکل های معدنی مانند آمونیاک، آمونیوم یا نیترات که این فرایند خود از دو فرایند آمونیفیکیشن و نیتریفیکیشن تشکیل شده است . با توجه به اینکه در شرایط شالیزاری کمبود اکسیژن وجود دارد، فرایند معدنی شدن نیتروژن آلی غیر از قشر نازک سطحی آب روی خاک تنها تا مرحله آمونیفیکیشن پیش می رود و آمونیوم به عنوان محصول نهایی وارد محلول خاک می شود . نقش عوامل مختلف از جمله رطوبت، ( میکها و همکاران (2005) ، حرارت، هویلین و همکاران ))2003) ، کودهای محتوی نیتروژن، ( هاچ و همکاران ))2003) ، مدیریت زراعی، ( هاداس و همکاران ))1986) ، بافت و ساختمان خاک، ( هاسینگ و همکاران ))1993) ، و شوری خاک، ( رائو و پاتاک ))1996) ، بر فرایند معدنی شدن نیتروژن اثبات شده است . نارته و صحراوات (1997) ، نیز گزارش دادندکه عواملی همچون مقدار ماده آلی خاک، نیتروژن کل خاک، واکنش خاک و ظرفیت تبادل کاتیونی نیز بر معدنی شدن نیتروژن در خاکهای شالیزاری موثرند . با توجه به آنکه تولید آمونیوم فرایندی کلیدی در تغذیه گیاه برنج در شرایط غرقاب می باشد، لذا سینتیک معدنی شدن نیتروژن آلی در شرایط غرقاب و همچنین نقش مقدار ماده آلی خاک، مقدار نیتروژن کل خاک، تغییرات دما و میزان کود اوره بر شدت این فرایند برای نخستین بار در کشور طی این پژوهش بررسی شد .