نصرت اله نجفی - استادیار گروه علوم خاک دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز
حسن توفیقی - دانشیار گروه علوم خاک پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران

برنج از مهمترین غلات در دنیا بوده و پس از گندم مقام دوم را دارد . در ایران نیز برنج از گیاهان زراعی مهم به شمار رفته و عمدتاً در استانهای گیلان، مازندران، گلستان و در شرایط غرقاب کشت میشود . از طرف دیگر، فسفر یکی از عناصر غذایی پرمصرف ضروری بوده و کمبود آن در گیاهان دومین مشکل عمده حاصلخیزی خاک در سراسر دنیاست . برخی بررسیها نشان میدهند که برنج غرقاب به مصرف کود فسفر پاسخ نمیدهد یا اینکه به طور ضعیف پاسخ میدهد . این در حالی است که گیاهان غیرغرقاب کشت شده در همان خاکها آشکارا به مصرف کود فسفر پاسخ میدهند 11) و ).12 به نظر میرسد یکی از دلایل مربوط به این پدیده غرقاب کردن خاک باشد . غرقاب کردن خاک شرایطی را فراهم میکند که از نظر ویژگیهای شیمیایی، بیولوژیکی و فیزیکی به طور قابلملاحظه با خاک غیرغرقاب تفاوت دارد . الگوی توزیع فسفر در بین شکلهای مختلف و قابلیت جذب آنها، پس از غرقاب تغییر میکند ).11) ماهاپاترا و پاتریک (7) گزارش دادند که یکی از مهمترین تغییرات ناشی از غرقاب در خاک که در تغذیه برنج غرقابنقش مهمی دارد، افزایش قابلیت جذب فسفر میباشد . بر اثر غرقاب و ایجاد شرایط احیاء در خاک، شکلهای غیرقابل - جذب فسفر به شکلهایی تبدیل میشوند که برای گیاه برنج به سهولت قابلجذبند . نتایج آنان نشان داد که اثر غرقاب بر شکلهای فسفر بسته به نوع خاک متفاوت است . بنابراین، بعضی از محققان تلاش کردهاند تا اثر غرقاب بر فسفر قابل - جذب و شکلهای فسفر معدنی را مورد مطالعه قرار دهند 2) ، 3 ، 4 ، 8 ، 9 ، 11 ، 13 و ).14 بررسی نشان داد که در داخل کشور یک مطالعه در مورد اثر غرقاب بر فسفر قابلجذب انجام شده (1) ؛ ولی هیچگونه مطالعهای در مورد اثر غرقاب بر شکلهای فسفر معدنی انجام نشده است . با توجه به مطالب مذکور این مطالعه به منظور بررسی تغییرات فسفر قابل - جذب و شکلهای فسفر معدنی پس از غرقاب در خاکهای شالیزاری شمال ایران انجام شد .