مجید رجایی - استادیار مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی فارس

فلزات سنگین و عناصر کمیاب از جمله آلاینده هائی هستند که در صورت تجمع در خاک و جذب توسط گیاه به زنجیره غذائی وارد شده و مسمومیت هائی را در حیوان و انسان ایجاد می کنند . در میان فلزات سنگین آلوده کننده خاک، کادمیم از اهمیت ویژه ای برخوردار است . زیرا به راحتی بوسیله ریشه گیاه جذب می شود و سمیت آن تا 20 برابر بیشتر از سایر فلزات سنگین است . بنابراین درک عوامل موثر بر قابلیت استفاده این فلز، تغییر و تبدیل آن در خاک و تاثیری که بر رشد گیاه دارد از اهمیت فراوانی برخوردار است . رفتار فلزات سنگین در خاک به ظرفیت اجزای مختلف خاک برای جذب و نگه داری این عناصر بستگی دارد . حلالیت و فراهمی زیستی عناصر فلزی بلافاصله پس از افزوده شدن به خاک زیاد است . با گذشت زمان و ایجاد تعادل بین فلز و خاک بر اثر واکنش هائی همچون جذب سطحی، تبادل یونی، کلاته شدن، رسوب، اکسایش و کاهش، واکنش با اکسیدها و هیدروکسیدهای آهن و منگنز و ورود به شبکه کانیها از قابلیت استفاده آنها کاسته شده و از صورت های با حلالیت زیاد به شکل های کم محلول تر تبدیل می شوند . بنابراین انتظار می رود که با گذست زمان میزان جذب گیاهی هم کاهش یابد . رنلا و همکاران (2004) با افزودن مقادیر 0 ، 3 ، 10 و 50 میلی گرم کادمیم در کیلوگرم یک خاک آهکی ( به شکل سولفات کادمیم ) و جداسازی شکل های شیمیائی کادمیم در طول دوره خواباندن 600 روزه نشان داد که مصرف کادمیم سبب افزایش تمام شکل های شیمیائی کادمیم از همان ابتدای آزمایش شد و در تمام سطوح کادمیم مصرفی، بخش عمده کادمیم به شکل کربناتی درآمد . این پژوهشگران نتیجه گیری کردند که ظرفیت نگه داری کادمیم در خاک های آهکی به مراتب بیشتر از حدود مجاز توصیه شده توسط سازمانهای حفاظت محیط زیست می باشد .