مهدی همایی - دانشیار گروه خاکشناسی دانشگاه تربیت مدرس
محمدهادی غفاریان مقرب - دانش آموخته رشته خاکشناسی دانشگاه تربیت مدرس

خاک های آلوده به سرب در بخشهای وسیعی از جهان یافت میشوند . روشهای متعدد فیزیکی و شیمیایی برای پالایش خاک وجود دارد که این روشها اثرات مخرب فیزیکی، حاصلخیزی و بیولوژیک بر خاک دارند . افزون بر این،دارای هزینه زیاد خاک برداری و خاک ریزی هستند و در سطوح وسیع، کاربرد محدودی دارند . پالایش گیاهی یک روش آلودگی زدایی درجا و مستقیم برای خاک، فاضلاب، رسوبات و آبهای آلوده به آلاینده های آلی و معدنی است . سرب، عمومی ترین عنصر سنگین آلوده کنندة محیط زیست است . پالایش سرب توسط گیاه به سه روش استخراج گیاهی، تثبیت گیاهی وتصفیه ریشه ای صورت می گیرد . از این روشها تنها روش استخراج گیاهی قادر به آلودگی زدایی خاک است . استخراج گیاهی یک روش از پالایش گیاهی است که طی آن گیاهان بصورت پمپ های خورشیدی با جذب مواد و ورود آنها به چرخه کربن موجب کاهش معنی دار یک ماده از پیش ماده اش می شوند . در یک فرآیند استخراج گیاهی باید سطح فلز سنگین را در ظرف 3 تا 5 سال به زیر حد خطر آفرین برساند . بنابراین ما به گیاهی نیاز داریم که حداقل بتواند بیش از 1 درصد فلز سنگین را در خود انباشت نماید و محصولی بیش از 3 تن در هکتار در سال داشته باشد . گیاهان با قابلیت جذب بالا 2 گونه هایی هستند که می توانند برخی فلزات را 100 تا 500 برابر بیش از سایر گونه ها، جذب و انباشت نمایند . این پژوهش در قالب طرح بلوک های کاًملا تصادفی برای ارزیابی میزان کاریایی و دامنه بکارگیری روش استخراج گیاهی توسط گیاه تربچه برای پالایش یک خاک شن لومی در سطح مزرعه انجام پذیرفت . در این طرح میزان سرب موجود در خاک شاملشش سطح 228 ، 248 ، 328 ، 428 ، 728 ، ) 1228 میلی گرم در کیلوگرم ) در سه تکرار مورد ارزیابی قرار گرفت . غلظت سرب در خاک مزرعه بدون افزایش سرب 228 میلیگرم در کیلوگرم بود و خاک با محلول نیترات سرب (PbNO3) بصورت یکنواخت تا حدود آلودگی خاکهای تهران آلوده گردید . آلوده سازی در 3 مرحله تا رسیدن به غلظت مورد نظر ادامه یافت . سپس با تجزیه جزء به جزء ( تسی یر و همکاران ))1984) 3 خاک مقادیر مختلف سرب قابل دسترس را شناسایی گردید . سرب موجود در بخشهای مختلف گیاه به روش هضم با مخلوط اسید نیتریک – اسید پرکلریک و اسید سولفوریک استخراج و بوسیله روش جذب اتمی شعله 4 اندازهگیری شد . چون سرب آلاینده فلزی است و غیر قابل تجزیه بیولوژیکی می باشد . پالایش آن زمانی حاصل می شود که غلظت آن در خاک کاهش یافته و کمتر از حد خطر آفرینش 400) میلی گرم در کیلوگرم ) شود . در این آزمایش ابتدا عملکرد و انباشت سرب دراندامهای هوایی و غدهای گیاه بطور مجزا اندازه گیری گردید سپس محاسبه زمان مورد نیاز برای پالایش از فرمول ارائه شده توسط Schnoor و همکاران که در سال 2002 ارائه گردیده استفاده شده است .