مهدی همایی - دانشیار گروه خاکشناسی دانشگاه تربیت مدرس
محمدهادی غفاریان مقرب - دانش آموخته رشته خاکشناسی دانشگاه تربیت مدرس

پالایش گیاهی روشی پایدار، طبیعی، ارزان و قابل کاربرد در سطوح وسیع است . گیاه با ترسیب و تجزیه ترکیبات آلاینده در ریزوسفر، جذب انتخابی فلزات و تجمع در بافت خویش و یا تصعید آلاینده به اتمسفر، موجب کاهش محتوی و یا سمیت مواد آلاینده ای چون فلزات سنگین و ترکیبات آلی می گردد . پالایش گیاهی یک روش آلودگی زدایی درجا و مستقیم برای خاک، فاضلاب، رسوبات و آبهای آلوده به آلاینده های آلی و معدنی است . این روش به کلیه فرآیندهای شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی همراه با کشت گیاه که باعث پالایش مناطق آلوده گردد اطلاق می شود . سرب عنصری غیرضروری در فرآیندهای متابولیکی است و سمیت آن از دیرباز شناخته شده است . براساس نظر آژانس حفاظت از محیط زیست 2 سرب، عمومی ترین عنصر سنگین آلوده کنندة محیط زیست است . استخراج گیاهی یک روش از پالایش گیاهی است که طی آن گیاهان بصورت پمپ های خورشیدی با جذب مواد و ورود آنها به چرخه کربن موجب کاهش معنی دار یک ماده از پیش ماده اش می شوند . استخراج گیاهی سرب از خاک بسیار دشوار است . زیرا گیاه تنها می تواند اشکال قابل دسترس فلزی را در محیط ریزوسفر پالایش کند و تنها کمتر از 1 درصد از سرب خاک به شکل محلول و اشکال قابل دسترس می باشد . تاکنون آزمایشات مزرعه ای که موفق به حذف آلودگی آلاینده شده باشند به ندرت گزارش یافته است این پژوهش در سطح مزرعه انجام گرفته است . این پژوهش در قالب طرح بلوک های خرد شده کملا تصادفی و با دو تیمار سطوح مختلف سرب در خاک و تیمار تراکم کشت در واحد سطح در جهت ارزیابی کاریایی روش استخراج گیاهی در پالایش خاک در یک خاک شن لومی انجام پذیرفت . در این طرح فاکتور (A) میزان سرب موجود در خاک شامل شش سطح 228 ، 248 ، 328 ، 428 ، 728 ، ) 1228 میلی گرم در کیلوگرم ) و فاکتور B تراکم بوته در واحد سطح ( سه سطح 225 ، 400 ، 625 بوته در متر مربع ) بود . غلظت سرب در خاک مزرعه بدون افزایش سرب 228 میلیگرم بر کیلوگرم بود و خاک با محلول نیترات سرب (PbNO3) بصورت یکنواخت آلوده گردید . آلوده سازی در 3 مرحله تا رسیدن به غلظت مورد نظر ادامه یافت سپس با تجزیه جزء به جزء ( تسی یر و همکاران ))1984) 3 خاک مقادیر مختلف سرب قابل دسترس را شناسایی کردیم . سرب موجود در بخشهای مختلف گیاه به روش هضم با مخلوط اسید نیتریک – اسید پرکلریک و اسید سولفوریک استخراج شد و بوسیله روش جذب اتمی شعله، میزان سرب تجمع یافته در بخشهای مختلف گیاه اندازهگیری کردید . چون سرب آلاینده فلزی است و غیر قابل تجزیه بیولوژیکی می باشد . پالایش آن زمانی حاصل می شود که غلظت آن در خاک کاهش یافته و کمتر از حد خطر آفرینش 400) میلی گرم در کیلوگرم ) شود . در این آزمایش ابتدا عملکرد و انباشت سرب دراندامهای هوایی و غدهای گیاه بطور مجزا اندازه گیری گردید سپس برای محاسبه زمان مورد نیاز برای پالایش از فرمول ارائه شده توسط Schnoor و همکاران که در سال 2002 ارائه گردیده استفاده شده است . سپس با بررسی اثر تراکم کشت بر افزایش عملکرد در واحد سطح و میزان تجمع سرب مناسبترین بر هم کنش تراکم کشت و تجمع سرب را برای پالایشگیاهی هر تیمار پیشنهاد دادیم .