علی پایا - دانشیار مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور و استاد مدعو مرکز مطالعه درباره

مقاله حاضر متشکل از سه بخش اصلی است . در بخش نخست با بهره گیری از شماری از تفکیکهای فلسفی،منطقی وتجربی،دیدگاههای پوزیتیویستی و هرمنیوتیستی درباره علم و فناوری که طی دو قرن اخیر از دامنه تا ثیر زیادی برخوردار بوده اند نقادی می شود. از رهگذ ر این نقادی توضیح داده می شود که برخلاف نظر پوزیتویستها، اولا همه علوم به فیزیک و ریاضی قابل تحویل نیستند و ثانیا علم و فناور ی از سنخ واحدی به شمار نم ی آیند و بر خلاف نظرهرمنیوتیستها، اولا علوم انسانی و اجتماعی تافته ای بکلی جدا بافته از علوم فیزیکی و زیستی نیستند و ثانیا فناوری برخلاف علم ، فاقد ذات و جوهر (در اصطلاح فلسفی) است. در بخش دوم با استفاده از نتایج به دست آمده در نخستین بخش به توضیح این نکته پرداخته م یشود که علم و فناوری علی رغم ارتباط بسیار نزدیکی که با یکدیگر دارند از جهات مهمی از هم متمایزند. همین تمایزهای اساسی منجر به آن می شود که محصول تکاپوهای علمی واجد خصلت کلیت و عمومیت باشد، حال آنکه فراورده های تکنولوژیک رنگ ظرف و زمینه های محلی را به خود می گیرد. به همین منوال در حالیکه در علوم کوشش می شود تا از تأثیرات ناشی از نظامهای ارزشی یا ایدئولوژیک تا حد امکان احتراز شود، در حوزه فناوری آموزه های حاصل از ارزشها از اهمیت بسیار برخوردارند. در سومین و آخرین بخش مقاله با ارائه توضیحات بیشتر درباره شباهتها و تفاوتهای علوم انسانی و اجتماعی با علوم فیزیکی و زیستی، بر این نکته تاکید می شود که علوم انسانی و اجتماعی دارای خصلتی دوگانه اند: این علوم از یکسو به شمار می آیند. این « فناوری » محسوب می شوند و از سوی دیگر « علم » خصلت دوگانه موجب می شود که امکان عام تولید فناوری های انسانی - اجتماعی بومی و حتی دینی موجود باشد. اما این نکته در عین حال در بردارنده مفاهیمی « علم بومی » یا « علم دینی » دو نتیجه بسیار مهم است؛ نخست آنکه فناوری های انسانی- » سازگار نیستند ودیگر آنکه استفاده از امکان عام تولید به منظور دستیابی به محصولات و فراورده های « اجتماعی بومی یا احیاناً دینی خاص، نیازمند شناخت دقیق از ظرفیتها و استعداد های محیط ها و زمینه های معین است و در غیاب این درک دقیق، این احتمال قوت می یابد که کوشش هایی که در این قلمرو صورت می گیرد و سرمایه گذاری هایی که به انجام می رسد، ضایع و تباه گردد یا نتایج نامطلوب و خلاف انتظار به بار آورد

علوم انسانی، علم دینی، علم بومی، فناوری (تکنولوژی)،برساخته های اجتماعی