پیمان کشاورز - استادیار مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، بخش تحقیقات خ
مهدی عباس زاده - کارشناس تغذیه گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی

استفاده از کودهای شیمیایی نیتروژنی سهم قابل توجهی در افزایش تولید جهانی غذا در پنجاه سال اخیر داشته است.با این وجود چالش های زیست محیطی و اقتصادی ناشی از مصرف این عنصر غذایی در کشاورزی لزوم توجه به کارایی مصرف آن را افزایش داده است. بررسی های انجام شده در سرتاسر جهان نشان می دهد که محصولات زراعی قادر به استفاده مستقیم بیش از نیمی از کود نیتروژنی مصرف شده نمی باشند. در ایران متاسفانه اطلاعات چندانی درباره میزان کارایی مصرف نیتروژن 1 در مقیاس بزرگ برای کشت های مهمی نظیر گندم، جو، ذرت و برنج (غلات) وجود ندارد. از این رو برای تخمین کارایی مصرف نیتروژن در غلات طی ده سال گذشته 87-78 از بهره وری ناخالص 2 به عنوان شاخصی قابل قبول برای این منظور استفاده گردید. نتایج نشان می دهد درحالی که مصرف کودهای نیتروژنی در غلات با رشد سالانه حدود 6/5 درصد به صورت خطی در حال افزایش است عملکرد غلات بطور متوسط حدود 2/5 درصد در سال افزایش یافته است. محاسبه شاخص بهره وری ناخالص نیتروژن در غلات نشان می دهد که از متوسط جهانی ( 44 کیلوگرم در کیلوگرم نیتروژن مصرفی) پایین تر بوده و برابر 38 کیلوگرم در کیلوگرم نیتروژن مصرفی است. این در حالی است که با توجه به کمتر بودن میانگین مصرف کود نیتروژنی در غلات نسبت به میانگین جهانی ( 58 کیلوگرم در هکتار در برابر 70 کیلوگرم در هکتار نیتروژن خالص)، بهره وری ناخالص نیتروژن می بایست بالاتر باشد، ولی به دلیل پایین بودن میانگین تولید غلات درکشور ( 2/2 تن در هکتار) این شاخص کاهش یافته است. از آنجاکه با افزایش مصرف کودهای نیتروژنی بهره وری ناخالص نیتروژن کاهش می یابد، به نظر می رسد روش مدیریت مصرف نیتروژن در مزارع کشور نیاز به بازنگری دارد تا با شناخت محدودیت ها از اتلاف سرمایه ملی و همچنین مخاطرات زیست محیطی ناشی از هدر رفت نیتروژن جلوگیری شود. در این رابطه بهبود شیوه های مدیریتی مزرعه و استفاده از فن آوری های پیشرفته بسیار کمک خواهد کرد.

کود، کارایی مصرف نیتروژن، بهروری ناخالص و غلات