علی اکبر عزیزی زهان - دانشجوی دکتری آبیاری و زهکشی گروه آبیاری و آبادانی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران و محقق موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران.
عبدالمجید لیاقت - استاد گروه آبیاری و آبادانی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران.
مهدی شهابی فر - استادیار، موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران.

به منظور تکمیل و تفکیک شاخص­های بهره­وری آب متناسب با شرایط واقعی، ارائه یک سنجه برای ارزیابی مطلوبیت شاخص بهره­وری و ایجاد امکان تعمیم­پذیری نتایج ضروری است. لذا در این پژوهش با نگاه فرآیندی به نظام تولید محصولات کشاورزی و با لحاظ قابلیت­ها و محدودیت­های اقلیم، اراضی و گیاه در چرخه پیچیده آب- خاک- گیاه- اتمسفر و انسان، پژوهش­های مختلف بهره­وری آب (WP) گروه­بندی و تحلیل شد. شاخص­های پتانسیل بهره­وری آب اقلیمی (PCWP)، پتانسیل بهره­وری آب اراضی (PLWP)، بهره­وری آب واقعی (AWP)، شکاف بهره­وری آب (WPG)،شاخص مدیریت بهره­وری آب (WPMI) و سطح مدیریت بهره­وری آب (WPML) تعریف شد و روش تعیین آنها ارائه گردید. شاخص­ها برای سه مزرعه ذرت علوفه­ای در دشت مغان تعیین و تحلیل گردید. نتایج نشان داد که تغییر در تقویم زراعی و شرایط خاک مزرعه، شاخص­های PCWPو PLWPرا متاثر می­سازد، به­طوریکه PCWP از 31 تا 46 در مزارع شماره 1 و 3 و PLWP از 26 تا 42 کیلوگرم بر متر مکعب در مزارع 2 و3 متغیر بود. AWP همواره کمتر از PLWP و متاثر از مدیریت مزرعه بر مقدار عملکرد و متناسب بودن تخصیص و مصرف آب با عملکرد واقعی بود و در بهترین شرایط برابر 27، 24 و 39 کیلوگرم بر متر مکعب برای مزارع 1، 2 و 3 بود. در شرایط­ تخصیص آب متناسب با تقویم زراعی و تولید واقعی و به­صورت ویژه مکان، WPGبه شدت کاهش یافت و برابر 2/0، 2/2 و 5/3 کیلوگرم بر متر مکعب برای مزارع 1، 2 و 3 بود. در عمل صرفا با شاخص AWPنمی­توان قضاوت، تحلیل و مقایسه درستی از وضعیت مدیریت بهره­وری آب در شرایط مختلف اراضی به دست آورد. شاخص­های بی بعد WPMIو WPMLکه در این مقاله معرفی شده برای این منظور مناسب است. [1] [1]- بخشی از اعتبارات این پژوهش از محل پروژه شماره 961738-096-10-10-2 موسسه تحقیقات خاک و آب تامین شده است.

بهره وری آب واقعی, پتانسیل بهره وری آب, تولید پتانسیل, سطح مدیریت بهره وری آب, شکاف بهره وری آب, کارآیی مصرف آب