علی مقدم
کامبیز خوارزمی
سیدمحمدعلی مفیدیان

به منظور ارزیابی الگوی خواب پاییزه یونجه، 20 اکوتیپ گرمسیری و سردسیری داخلی و خارجی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه 400 هکتاری موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر کرج و ایستگاه خوی به مدت سه سال از اردیبهشت 1393 اجرا شد. در این آزمایش سه اکوتیپ یونجه همدانی، چهار اکوتیپ قره یونجه، دو اکوتیپ مناطق مرکزی ایران، شش رقم خارجی و پنج اکوتیپ گرمسیری مورد ارزیابی قرار گرفتند. دو آزمایش جداگانه یکی با تراکم مصرف 20 کیلوگرم بذر در هکتار و فاصله ردیف 50 سانتیمتر و دیگری کاشت با فاصله 50 سانتیمتر روی ردیف بصورت تک بوته به اجرا در آمد. در طول دوره رشد صفات مهم زراعی از قبیل ارتفاع بوته، تعداد ساقه، عملکرد علوفه خشک، عملکرد علوفه تر در هر چین اندازه گیری شد. نمره خواب پاییزه اکوتیپ ها بر مبنای میزان رشد پس از آخرین برداشت تعیین شد. نتیجه تجزیه واریانس مرکب داده ها در آزمایش کشت متراکم نشان داد اثر اکوتیپ در مورد هر پنج صفت عملکرد علوفه تر و خشک، ارتفاع گیاه، نمره خواب پاییزه و تعداد ساقه در مترمربع در سطح احتمال 1 درصد معنی دار شده است و بدین سبب گروهبندی مناسبی برای اکوتیپ ها با توجه به این صفات مشاهده می شود. بدین ترتیب اکوتیپ بغدادی با 47.35 و اکوتیپ بمی1 با 46.69 تن در هکتار بیشترین عملکرد علوفه تر را داشتند. اکوتیپ بغدادی با 15.02، اکوتیپ نیکشهری با 14.43 و اکوتیپ بمی 1 با 14.27 تن درهکتار به ترتیب بیشترین عملکرد علوفه خشک در هکتار را نشان دادند. از نظر تعداد ساقه در مترمربع اکوتیپ بمی 1 با 251 عدد بیشترین مقدار دارا بود. اکوتیپ بمی 1 با 72 سانتیمتر ارتفاع گیاه در زمان برداشت بیشترین مقداررا به خود اختصاص داد. نمره خواب پاییزه در آزمایش کشت متراکم یا معمول برای اکوتیپ های نیکشهری و بمی 1 هر کدام با 6.8 و برای اکوتیپ بغدادی با 6.7 نمره بیشترین مقادیر را داشت و ارقام خارجی کماندور با 3.5، دیابلورده و کیسوردای هر کدام با 3.6 نمره کمترین نمره خواب پاییزه را داشتند. همچنین نتیجه تجزیه واریانس مرکب داده ها در آزمایش کشت فاصله دار نشان داد اثر اکوتیپ در مورد صفات عملکرد علوفه تر و خشک، ارتفاع گیاه و نمره خواب پاییزه در سطح احتمال 1 درصد معنی دار است و مقایسه میانگین این صفات نشان داد اکوتیپ بمی 1 با 39.40 تن در هکتار بیشترین عملکرد علوفه تر را داشته است. همچنین اکوتیپ بمی 1 با 9.84 تن درهکتار بیشترین عملکرد علوفه خشک در هکتار را نشان داد. بیشترین ارتفاع گیاه یونجه در زمان برداشت با 73 سانتیمتر برای اکوتیپ KFA17 بود. صفت نمره خواب پاییزه در کشت فاصله دار ودر مجموع دو سال و دو مکان برای اکوتیپ های بغدادی و نیکشهری به ترتیب با 6.1 و 6.0 نمره بیشترین مقادیر را داشت و رقم خارجی کماندور با 3.3 نمره کمترین نمره خواب پاییزه را داشتند. واژه های کلیدی : یونجه، اکوتیپ، رشد مجدد، الگوی خواب