هوشنگ یزدانی قره آغاج - دانشگاه اراک، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه زبان انگلیسی
علی رجایی - دانشگاه اراک، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه زبان انگلیسی

رابطۀ متقابل فرم و محتوا یکی از اصول اولیه هم در سبک‌شناسی مدرن غربی و هم در بلاغت سنتی اسلامی، به‌ویژه در نظریۀ نظم عبدالقاهر جرجانی، است. طبق این اصل، فرم و محتوای متن نه دو عنصر مجزا بلکه دو جنبه از پدیده‌ای واحدند، که همان «متن» باشد. صناعت‌ها و شگردهای زبانی-ادبی را نباید صرفاً به «آرایه»های متن فروکاست، زیرا آن‌ها بخش مهمی از فراگرد معناپردازی متن‌اند و، از آن‌جا که از منظر زبان‌شناسی هیچ دو فرمی هم‌معنا و هم‌تأثیر نیستند، کوچک‌ترین تغییر در فرم متن موجب تغییر در محتوای آن خواهد شد. در این جستار، ابتدا ایدۀ یگانگی فرم و محتوا از سه دیدگاه تحلیل و تشریح می‌شود: دیدگاه فلسفی، دیدگاه نقادانه و زبان‌شناسانه، و دیدگاه بلاغی. سپس، با تأکید بر ضرورت نگاه آسیب‌شناسانه به پژوهش‌های صورت‌گرفته در حوزۀ بلاغت و سبک‌شناسی قرآن، برای نمونه، سه مقالۀ علمی-پژوهشیِ مرتبط با ایدۀ وحدت فرم و محتوا در قرآن بررسی و ارزیابی می‌شوند تا مشخص شود چقدر با پژوهش اصولی و صحیح و مفید در این زمینه فاصله داریم.

وحدت فرم و محتوا, فرم‌نگری, اِی. سی. بردلی, پیتر لامارک, نظریۀ نظم عبدالقاهر جرجانی, بلاغت قرآن