میثم خسروی - پژوهشگر پسادکتری/ مرکز پژوهشهای سیاستگذاری و دیپلماسی علم، فناوری و نوآوری (مپسد) – سازمان پژوهشهای علمیو صنعتی ایران
طاهره میرعمادی - دانشیار/ مرکز پژوهشهای سیاستگذاری و دیپلماسی علم، فناوری و نوآوری (مپسد) – سازمان پژوهشهای علمیو صنعتی ایران

هدف:سهیل عنایت‌الله در بیان روش تحلیل لایه‌ای علّی در آینده‌پژوهی وقتی لایه‌‌ کمّی را از لایه‌هایی چون علل اجتماعی، گفتمان و اسطوره جدا می‌کند، ناگزیر با این مسئله اساسی در روش‌شناسی علوم-اجتماعی مواجه بوده که «کنش‌های انسانی در متن اجتماع چگونه تبیین می‌شوند؟». هدف مقاله بررسی نسبت لایه‌های آینده در روش تحلیل لایه‌ای علّی با مسئله موصوف است. روش:در این مقاله‌ نخست به اجمال اندیشه‌ها، خردمایه‌ها و مبانی معرفتی روش تحلیل لایه‌ای علّی را بررسی نموده، سپس به واکاوی برخورد این روش با مسئله موصوف می‌پردازد و مشابهت‌های روش تحلیل عنایت‌الله با آراء باسکار، فون‌هایک و پوپر را در نحوه پاسخ به این مسئله‌ اساسی نشان خواهد داد. یافته‌ها: بر مبنای تحلیل ارایه‌شده در این مقاله نشان خواهد داد اولاً عنایت‌الله در طرح خود امکان کاربست ابزارهای ریاضیاتی در لایه‌های پس از لایه کمّی را مجاز نمی‌دارد و روش وی به نوعی تأییدکننده دیدگاه-های غیرتجربی است، یعنی براساس روش‌شناسی عنایت‌الله و موضع او در قبال امکان صورت‌بندی کنش‌های اجتماعیِ انسانی؛ امکان کاربرد روش‌ در لایه‌های دوم و بالاتر وجود ندارد. در گام بعد، پس از بررسی اندیشه سلسله‌مراتب در ریاضیات و فلسفه تحلیلی نیمه نخست قرن بیستم، این نقد و پرسش را مطرح خواهد کرد که مگر در فهم متداول، چند واقعیت وجود دارد که عنایت‌الله چنین بی‌پروا سخن از ترازهای واقعیت و آینده می‌گوید؟ نتیجه‌گیری: بر مبنای نظریه سلسله‌مراتب، عنایت‌الله با لایه‌بندی آینده؛ نوعی زیرنویس یا اندیس به آن نسبت می‌دهد که به دلیل رابطه‌ برتری بین لایه‌های مختلف آینده با فهم عادی و متداول از آینده تفاوت دارد.

روش تحلیل لایه ای علّی, لایه های آینده, تبیین کنشهای اجتماعی انسان, پساساختارگرایی, سلسله مراتب