محمدرضا ثروتی - استادیار دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم زمین، گروه جغرافیا

یک سوم خشکی های سطح کره زمین را مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می دهند که بخش عظیمی از کشور ما نیز جزو آن می باشد. پژوهشگران علوم زمین از دیرباز به بررسی ومطالعه این مناطق پرداخته اند و هر کدام نقطه نظرها و معیارهای خود را در تعریف و تبیین بیابان اعمال نموده اند. این نقطه نظر ها باید با یکدیگر مقایسه شوند تا بتوان به یک برداشت و نتیجه واحد نائل آمد. همانطور که گابریل در سال 1978 اظهار داشته است ژئومرفولوگ ها در این رابطه می توانند نقش مهمی داشته باشند. در این راستا باید بر روی اشکال ، فرایندها و فقدان آب کافی در بیابان تاکید بشود. بیابان ها بخش هایی از سطح کره زمین می باشند که در آنهخا شرایط آب و هوایی خاص، نزولات جوی کم و بالنتیجه جریان آب کم و یا قفدان جریان آب، تشکیل و تکوین اشکال ناهمواریهای کاملاً مشخصی را سبب می شود. به طور کلی ساختمان توپوگرافی بیابان ها دو تیپ عمده تقسیم می شود بیابانها سپری و پلاتفرمی ، بیابان های با ساختمان های کوهستانی و حوضه های رسوبی واقع بین آنها. اغلب بیابانهای ایران از نوع دوم می باشند. اجزاء تشکیل دهنده بیابانی کوهستان، شامل پدیمنت (سردشت)، مخروط افکنه های بهم پیوسته (بهادا) و کویر هستند، که با تغییرات کم و بیش درباره بیابان های ایران نیز صدق می کنند. علاوه بر این ، اشکال تپه های ماسه ای نیز در زمره اشکال بیابانی می باشند.