الهام فروتن - استادیار، گروه کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه پیام نور، قم

سیل از جمله رخدادهای طبیعی است که وقوع آن سالانه خسارت های زیادی به مردم و محیط زیست در سراسر جهان وارد می کند. اقدامات آبخیزداری راهکاری موثر در راستای کنترل سیل و کاهش خسارت ناشی از آن بوده و ارزیابی اثر این اقدامات بیانگر میزان دستیابی به موفقیت در نائل شدن به هدف کنترل سیلاب است. در این تحقیق هدف آن است که از تلفیق روش شماره منحنی و AHP در Arc-GIS برای تهیه نقشه حساسیت به سیل استفاده شده و نقش اقدامات بیولوژیکی آبخیزداری در حساسیت به سیلاب منطقه با استفاده از این روش و آزمون های آماری مورد بررسی قرار گیرد. برای این منظور، حوضه آبخیز پردیسان در قسمت جنوبی شهر قم، با بیشترین سطح کاربری اراضی مرتع انتخاب شد. ده عامل تراکم زهکشی، شیب، بارندگی سالانه، فاصله از رودخانه، ارتفاع، تجمع جریان، شماره منحنی SCS ، زمین شناسی، ژئوموفولوژی و نقشه سیلاب پیشین منطقه انتخاب و هر عامل براساس تاثیر بر حساسیت سیل خیزی منطقه در مقیاس ­های مختلف طبقه بندی شدند. سپس از روش AHP در Arc-GIS  برای محاسبه مقایسه جفتی و تعیین وزن هر عامل استفاده شد. نتایج نشان داد که عامل شماره منحنی دارای بیشترین درصد وزنی (۲۷/۴۴) و نفوذپذیری سنگ ها دارای کمترین درصد وزنی (۳/۲۰) است. مقایسه کلاس های سیل خیزی در شرایط فعلی و آینده نشان می دهد که با انجام اقدامات بیولوژیکی آبخیزداری، طبقات سیل خیزی زیاد و متوسط به ترتیب ۷/۳ و ۳۹/۷ درصد کاهش و طبقات با حساسیت کم و خیلی کم به ترتیب ۲۲/۱۸ و ۲۲/۸۲ درصد افزایش خواهد یافت. انجام آزمون آماری نشانه و ویلکاکسون نیز بیانگر آن است که اختلاف معنی دار در طبقات سیل خیزی در قبل و بعد از اقدامات آبخیزداری وجود دارد و اقدامات بیولوژیکی تاثیر مثبتی در کاهش سیل دارد.

فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(AHP), سیل خیزی, اقدامات آبخیزداری, حوضه آبخیز پردیسان