سهیلا فقیهی - دانشجوی کارشناسی ارشد اصلاح نباتات، گروه علوم زراعی و اصلاح نباتات، پردیس ابوریحان، دانشگاه تهران، تهران، ایران
سید محمد مهدی مرتضویان - دانشیار گروه علوم زراعی و اصلاح نباتات، پردیس ابوریحان، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
الیاس سلطانی - استادیار گروه علوم زراعی و اصلاح نباتات، پردیس ابوریحان، دانشگاه تهران، تهران، ایران
غلام علی اکبری - دانشیار گروه علوم زراعی و اصلاح نباتات، پردیس ابوریحان، دانشگاه تهران، تهران، ایران

به­منظور بررسی تنوع ژنتیکی نمو فیزیولوژیک بذر در ۱۴ اکوتیپ زیره سبز ایرانی و یک ژنوتیپ هندی، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی پردیس ابوریحان دانشگاه تهران اجرا شد. تجزیه واریانس داده ها نشان داد که اکوتیپ ها از نظر صفات وزن تر و خشک بذر در زمان قبل از برداشت و موقع برداشت، درصد رطوبت بذر قبل از زمان برداشت، حداکثر درصد جوانه زنی و سرعت تا ۱۰ درصد جوانه زنی اختلاف معنی داری در سطح احتمال ۵ درصد دارند که نشان دهنده وجود تنوع بین ۱۵ اکوتیپ مورد مطالعه از نظر صفات مذکور است. اکوتیپ ها از نظر طول بذر و اندازه جنین، همچنین نسبت طول جنین به بذر تفاوت معنی داری در سطح ۵ درصد نداشتند. فاکتورهای مورد بررسی برای آزمون جوانه زنی شامل ۱۵ اکوتیپ و دما در سه سطح (۱۰، ۱۵ و ۲۰ درجه سلسیوس) بود. اثر دما روی درصد جوانه زنی و سرعت تا ۱۰، ۳۰ و ۵۰ درصد جوانه زنی در سطح ۵ درصد معنی دار شد و بیش­ترین درصد و سرعت جوانه زنی اکوتیپ ها نیز در دمای ۱۵ درجه سلسیوس اتفاق افتاد. همچنین، اثر متقابل دما و اکوتیپ در سطح ۵ درصد معنی دار نشد. از میان اکوتیپ ها، اکوتیپ "کوهبنان" برای اکثر صفات مورد مطالعه بیش­ترین مقدار را دارا بود. بنابراین اکوتیپ مذکور به عنوان بهترین اکوتیپ از نظر صفات مرتبط با جوانه­زنی معرفی می شود و می توان در برنامه های اصلاحی و به زراعی از آن استفاده نمود. اکوتیپ های "چت" و "حیدرآباد هند" نیز برای اکثر صفات کم­ترین مقدار را داشتند. 

اندازه جنین, جوانه زنی, دما