داود نیک نژاد - عضو هیات علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی

روند روز افزون جمعیت، حفاظت از آب و خاک را که از عوامل اصلی حیات محسوب می شوند امری اجتناب ناپذیر می باشد. از مهمترین عملیاتی که می تواند در این خصوص مؤثر باشد آبخیزداری است که می تواند مانع از بروز سیلاب های مخرب شده و فرسایش و رسوب گذاری را کاهش دهد و از بارش های صورت گرفته می توان در جهت افزایش پوشش گیاهی و تغذیه سفره های آب زیر زمینی بشکل بهینه استفاده نمود. این مسئله نه تنها باعث حفظ خاک شده، بلکه مانع از پر شدن مخازن آبی از رسوب گردیده و عمر مفید آنها را افزایش می دهد. در این راستا با توجه به ساختار زمین شناسی و شیب زیاد حوزه آبخیز که سیلاب های با قدرت تخریبی بالا را سبب می شد. در عرض رودخانه های امستجان و انگشتجان دو کانال ذخیره یک طرفه و دو طرفه دارای رسوبگیر احداث گردید تا در مواقع سیلابی قسمتی از سیل به داخل کانالها هدایت و بعد از رسوبگذاری، در مواقع لازم مورد استفاده قرار گیرد. در داخل آبراهه های فرعی تعدادی سازه فیزیکی ساخته شد که برخی از آنها با عملیات بیوتکنیکی در بالادست شان همراه بودند. بدلیل مغذی بودن مواد رسوبی، نهال های کشت شده و پوشش مرتعی در پشت سازه های مذکور از رشد خوبی برخوردار بودند. سازه های احداث شده از نظر کاهش شیب، نفوذ رواناب و تله اندازی رسوب از عملکرد خوبی برخوردار بوده اند. رواناب وارد شده به کانالها علاوه بر نفوذ و تغذیه آبخوان از طریق سیستم پخش وارد عرصه گردیده تا بخشی از نیاز آبی نهالهای کشت شده و پوشش گیاهی حاشیه غلامگردشی ها را تأمین نماید. از آنجاییکه رسوبات بر جای مانده در عرصه قبل از اجرای عملیات آبخیزداری از نوع مخروط افکنه ای و درشت دانه بوده دارای نفوذپذیری بالایی بود ولی بدلیل شیب زیاد و بافت سست خاک، فرصت نفوذ کم، و اراضی بصورت تخریب شده درآمده بود که با اجرای عملیات مذکور پوشش گیاهی افزایش و منجر به تثبیت و پایداری خاک گردیده است.

آبخیزداری، فرسایش، رسوب، سیل، پوشش گیاهی