عباسعلی فراهتی - استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه کاشان، کاشان، ایرا ن
معصومه علی بخشی - دانشجوی دکتری علوم و معارف نهج البلاغه، کاشان، ایران

بی شک کتاب شریف نهج البلاغه دربردارنده معارف الهی بالایی است که آگاهی و شناخت آن معارف و به کارگیری و تاثیر پذیری از آن در زندگی سعادت دنیوی و اخروی انسان را تامین می کند. یکی از مباحث مطرح در نهج البلاغه تاریخ و سرگذشت پیشینیان است. شایسته است انسان با مطالعه و تدبر در آنچه که بر گذشتگان جاری شده، که در واقع همان سنت های الهی است، به اصلاح مسیر زندگی خود بپردازد. منظور از سنت های الهی روش هایی است که خداوند متعال امور عالم و آدم را بر پایه آنها تدبیر و اداره می کند. عامل حرکت تاریخ و پیدایش وسقوط تمدن ها در جهان بینی اسلامی سنت های ثابت و تغییر ناپذیر الهی است که بر کل تاریخ حاکم بوده و امام علی (ع) در نهج البلاغه به آنها اشاره کرده اند. استدراج یکی از سنت های الهی است که به ستمگران و گنهکاران اختصاص دارد. فرد یا جامعه ای که امکانات و استعدادهای خدادادی را در جهت صحیح و رسیدن به تکامل انسانی به کار نگیرد و از مسیر حق منحرف شود، به سنت الهی استدراج دچار خواهد شد. در چنین حالتی ،روز به روز بر نعمتهای آنها افزوده شده و به صورت تدریجی به عذاب وهلاکت نزدیک می شوند و در عین برخورداری از نعم الهی ، گرفتار عذایی سخت و دردناک خواهند شد. توالی نعمتها، دفعی بودن عذاب و مخفی و پنهان بودن آن از ویژگیهای استدرارج است. فرد و جامعه ای که دچار سنت استدراج شده قابلیت بقا خود را از دست داده و سقوط و انحطاط آنان تاثیری منفی بر حرکت تاریخ خواهد گذاشت و حرکت تاریخ را دچار کندی ورکود خواهد کرد .

امام علی (ع)، نهج البلاغه، سنتهای الهی، استدراج، حرکت تاریخ.