فرزاد فیضی - دانشجوی دکتری باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل
حبیب شهبازی شیران - دانشیار دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل
کریم حاجی زاده - دانشیار دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل

کاربست رویکردهای نشانه‎شناسی در مطالعه مضامین سکه‎ها با توجه به ویژگی نوشتاری تصویری عناصر بصری سکه، معانی مستترتر و ضمنی آن‎ها را نسبت به سایر متون هنری بهتر می‎تواند آشکار نماید. این پژوهش با اتکا بر رویکردهای نشانه‎شناسی (به‎ویژه مفاهیم پساساختارگرایی آن)، مضامین موجود در عناصر بصری سکه‎های ایلخانی را مطمح نظر قرار داده و در این راه از نظریه مشروعیت قدرت «دیوید بیتهام» نیز بهره جسته است. سوال اصلی پژوهش این است که برهم‎کنش و روابط معنایی رمزگان‎های سکه‎های ایلخانی به چه صورت بوده و نظام‎های نشانه‎ای در آن‎ها چگونه متجلی شده است؟ بر همین اساس داده‎ها به‎صورت کتابخانه‎ای آرشیوی جمع‎آوری و سپس مفاهیم موجود در آن‎ها به روش تحلیلی تاریخی موردمطالعه قرار گرفتند. طبق یافته‎ها کاربرد این روش پارادایم‎های گسترده‎تری را در مطالعه سکه درگیر می‎نماید و منجر به درک معناهای ضمنی در مضامین سکه‎ها می‎شود. بر این اساس معانی عناصر سکه‎های دوره هلاکوخان تا اواسط حکومت آباقاخان نشانگر تلاش خوانین برای کسب سطح اول مشروعیت و مفاهیم سکه‎های اواخر آباقاخان تا گیخاتو نشان از عدم موفقیت خوانین ایلخانی در پیشبرد اهداف توجیهی خود و چالش فقدان اعتقادات مشترک (سطح دوم مشروعیت)، با ضرب سکه‎هایی با مضامین مسیحی، یهودی (ستاره داوود) و حتی شیعی دارد. در دوران پس از غازان خان تا انقراض حکومت، هم‎نشینی رمزگان‎های اسلامی، اویغوری و ایرانی در مضامین سکه‎ها هم زمان با سطح سوم مشروعیت در بطن جامعه ایلخانی اتفاق می‎افتد. در این دوره مظاهر ارکان اصلی قدرت (اعم از سیاسی، مذهبی و اقتصادی) به‎گونه‎ای متناسب در مضامین سکه‎ها همنشین شده و بازتابی از شبکه قدرت هستند. در این دوره معانی سکه‎ها از طریق بسط روابط بینامتنی با سایر حوزه‎ها به نوعی نشانگی تبدیل‎شده‎اند.

ایلخانی, سکه, نشانه‎شناسی, رمزگان, روابط معنایی, مشروعیت