مهدی قنواتی - Department of Agriculture, Payame Noor University, Tehran, Iran
سعدالله هوشمند - Biotechnology and plant breeding, Faculty of Agriculture, Shahrekord University, Iran
سباستین آلبرشت - Pharm plant, Medicinal and Aromatic Plant Research and Seed Production GmbH, Artern, Germany
لارس گارنت اتوو - Department of Breeding. IPK Leibniz Institute of Plant Genetics and Crop Plant Research Research, Gatersleben, Germany

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: گیاهان دارویی کاربرد فراوانی در درمان انسان­ها داشته و دارند، در این میان بابونه یکی از با ارزش ­ترین و پرکاربردترین گیاهان دارویی در جهان است. یکی از مهم ترین برنامه های اصلاحی، شناخت تنوع ژنتیکی برای ارزیابی اولیه توده ­های گیاهی است به این منظور بررسی تنوع ژنتیکی و طبقه­ بندی اکوتیپ­های بابونه آزمایشی طراحی و اجرا گردید. مواد و روش ها: ۲۵ اکوتیپ ایرانی و خارجی بابونه در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی شرکت فارماپلنت آلمان مورد ارزیابی قرار گرفت. برخی از این اکوتیپ­ها از مناطق طبیعی رشد آن­ها جمع آوری شد و برخی نیز نمونه­های زراعی بابونه بودند. به­منظور بررسی تنوع ژنتیکی آنها برخی صفات مورفولوژیک، فنولوژیک و اسانس مورد ارزیابی قرار گرفتند. یافته ها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اختلاف اکوتیپ­ها از لحاظ تمام صفات در سطح احتمال ۱% معنی­ دار بوده و تنوع ژنتیکی زیادی را بین اکوتیپ­ ها نشان داد. نتایج همبستگی­های فنوتیپی صفات مورد بررسی نشان داد که صفات درصد اسانس، قطر گل، تعداد گل و وزن اندام هوایی از جمله صفات مهم و تاثیرگذار بر عملکرد اسانس بودند. بیشترین میزان وزن تر و خشک اندام هوایی، قطر گل و عملکرد اسانس را سه اکوتیپ اسلواکی، ایذه (۲) و لهستان به خود اختصاص دادند، ولی بیشترین درصد اسانس را اکوتیپ ایذه (۱) و دره شهر دارا بودند. با توجه به نتایج تجزیه به عامل­ها، سه عامل انتخاب شدند که ۸۵/۷۹درصد از تغییرات را توجیه کردند. عامل اول که بیشترین درصد تغییرات داده­ ها را توجیه کرد، که پس از ترسیم بای پلات بر اساس دو مولفه، اکوتیپ­های ایذه (۲) و لهستان به­عنوان اکوتیپ­های برتر شناسایی شدند. تجزیه خوشه­ای هم اکوتیپ ­های مورد نظر را در چهار گروه طبقه ­بندی کرد که در تمایز اکوتیپ­ ها بر اساس صفات مورد نظر به­ صورت مطلوب عمل کرد و پراکنش اکوتیپ­ ها بر اساس نمودار بای­ پلات را تایید کرد. نتیجه­ گیری: نتایج نشان داد که صفات درصد اسانس، قطر گل، تعداد گل و وزن اندام هوایی از جمله صفات مهم و تاثیرگذار بر عملکرد اسانس بودند. با توجه به اینکه تنوع برای این صفات در بین اکوتیپ­ های مورد بررسی مشاهده شد، بنابراین غربالگری به­ منظور افزایش این صفات می­ تواند باعث افزایش عملکرد شود. بیشترین میزان وزن­تر و خشک اندام هوایی، قطر گل و عملکرد اسانس را سه اکوتیپ اسلواکی، ایذه (۲) و لهستان به خود اختصاص دادند ولی بیشترین درصد اسانس را اکوتیپ ایذه (۱) و دره شهر دارا بودند.

Keywords: Cluster analysis, Genetic diversity, Principal component analysis, Yield and percentage of essential oil, تنوع ژنتیکی, تجزیه خوشه ای, تجزیه به مولفه های اصلی, عملکرد و درصد اسانس