علی اصغر طالبان فرد - کارشناس اداره بیابان زدایی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضو
منیره ژیان طبسی - کارشناس رشته زیست شناسی

پدیده بیابان زایی که نتیجه مستقیم تخریب سرزمین است موجب گردیده تا اکوسیستم ها با کاهش تنوع زیستی همراه گردند. تنوع زیستی Biodiversity بیشترین خدمات را در اکوسیستم زمین های خشک فراهم می کند و بیابان زایی همواره تاثیر نامطلوب خود را بر آن وارد می سازد. تنوع پوشش گیاهی و گوناگونی ساختار فیزیکی آن ها، در حفاظت از خاک، تنظیم نفوذ آب باران و روان آب سطحی و نیز بر آب و هوای محلی تاثیر دارند. گونه های گیاهی مختلف و اجزای ریزشی آنها، از نظر ساختار فیزیکی و شیمیایی، مجموعه متنوعی از تجزیه کنندگان ریز و درشت را که در تشکیل خاک و چرخه غذایی نقش دارند حمایت می کنند. سطح وسیعی از تاغزار های دست کاشت موجود در استان خراسان رضوی به سن دیر زیستی رسیده و یا در اثر هجوم آفات و امراض به شدت آسیب دیده و یا در معرض خشکیدگی قرار گرفته اند. تاغزارهایی که نقش کنترل کننده اکوسیستم های فرسایشی را بر عهده داشتند اینک خود به اکوسیستم های معیوب و غیر متعادل بدل شده اند. رویکرد سال های اخیر استفاده از الگو های چند کشتی و بهره مندی از تنوع گیاهی بوده است، در این پژوهش کوشش شده تا با استفاده از سنجش های تنوع زیستی، الگو های کشت گذشته و حال در عرصه های بیابانی مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد. رایج ترین معیارهای اندازه گیری تنوع زیستی و فراوانی گونه ها، اندکس سیمپسون Simpson و اندکس شانون – واینر Shanoon – Wiener است که به منظور بررسی تنوع گیاهی در اکوسیستم های بیابانی استفاده شده اند. در این سنجش تعداد 6 الگوی کشت گیاهان پایا مورد بررسی قرار گرفته اند. بر اساس شاخص سیمپسون تیمار شماره 1 دارای اندکس D برابر 1 و 1 – D برابر صفر و D/1 نیز برابر 1 است که نشاندهنده وجود فقط یک گونه در تیمار است. همین بررسی اشاره دارد به اینکه تیمار شماره 6 در بین سایر تیمار ها دارای حداکثر تنوع گیاهی است. با استفاده از شاخص های شانون – واینر نیز تیمار شماره 1 دارای اندکس های H وE برابر صفر است که وجود تنها یک گونه را تایید می کند. و از سوی دیگر درتیمار شماره 6 مقدار H معادل 1/55 معرف بیشترین تنوع گیاهی در مقایسه با سایر تیمار هاست. اما مقدار E معرف بهترین توازن در جمعیت گونه های موجود در تیمار نیست. تکرار اندازه گیری در تیمار های 2 تا 6 به صورت سالانه بوده و طی مدت 5 سال در فصل مناسب رویشی و در صورت لزوم تکرار آن در 5 ساله دوم کمک ارزنده ای به این پژوهش می نماید.

تنوع زیستی، بیابان زایی، اکوسیستم بیابانی، شاخص تنوع زیستی، اندکس سیمپسون، اندکس شانون - واینر