مهدیه لطیفی - دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) ، قزوین، ایران
مسعود سلطانی - استادیار گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران
هادی رمضانی اعتدالی - دانشیار گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران

برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی شیرین، مشکلات زیادی ایجاد می کند که مهم ترین آن ها پیشروی آب زیرزمینی شور به سمت اراضی بالادست در دشتها و افزایش غلظت نمک در شورهزار، در شرایط آب زیرزمینی کم عمق است. برای جلوگیری از این اتفاق، از زهکش حائل برای کنترل و کاهش گرادیان هیدرولیکی آب شور به­سمت منابع آب زیرزمینی شیرین استفاده میشود. در مناطق خشک و نیمه خشک، علاوه بر زهکش حائل، تبخیر نیز سهم مهمی در ایجاد افت بار هیدرولیکی دارد. در این تحقیق از نرم افزار HYDRUS-۲D برای بررسی اثر و سهم تبخیر بر عمق آب زیرزمینی و نرخ ضریب زهکشی در زهکش حائل منطقه آبیک قزوین استفاده شده است. این شوره زار در جنوب شرقی استان قزوین واقع شده و هدف از اجرای زهکش حائل در این منطقه، پایین انداختن سطح آب زیرزمینی شور و کنترل پیشروی شوری در منطقه می باشد تا اراضی بالادست زهکش با آبشویی خاک در اثر بارش و جریان آب زیرزمینی و درنتیجه خروج این زهاب به وسیله زهکش به تدریج اصلاح شوند. مدل سازی برای منطقه شوره زار مرکزی به مدت ۹۰ روز و برای سه بافت خاک رسی، لومی، شنی و چهار تیمار نرخ تبخیر شامل: نرخ تبخیر کم، متوسط و زیاد (۲/۰، ۱ و ۵/۲ میلی متر بر روز) و بدون تبخیر، انجام گرفته است. نتایج نشان داد در خاک رسی، تبخیر سهم زیادی در ایجاد افت و کاهش ضریب زهکشی دارد. به­طوری­که با افزایش نرخ تبخیر از ۰ به ۲/۰ میلی متر در روز میزان افت آب زیرزمینی ۵/۱۶ درصد افزایش یافته و ضریب زهکشی نیز ۶/۲۰ درصد کاهش می یابد. در خاک لومی این مقادیر به­ترتیب ۹/۱ و ۷/۱ درصد بوده است. درنتیجه در خاک لومی تاثیر تبخیر کمتر بوده و از تبخیر با نرخ کم چشم پوشی می شود. نرخ کم و متوسط تبخیر در خاک شنی در ایجاد افت در سطح آب زیرزمینی و کاهش ضریب زهکشی بی تاثیرند؛ اما نرخ تبخیر زیاد با افزایش ۹/۶ درصد افت در سطح آب زیرزمینی و ۷/۱۵ درصد کاهش در ضریب زهکشی، موثر بوده و لازم است با اندازه گیری دقیق نرخ تبخیر، مقدار آن در شبیهسازیها در نظر گرفته شود و قابل چشم پوشی نیست. نتایج تحقیق حاضر با کارهای محققانی که در زمینه­های مرتبط کارکرده اند، همخوانی دارد و پیشنهاد می شود در مطالعات زهکشی به اثر تبخیر به خصوص در خاک های رسی توجه ویژه ای صورت گیرد.

افت آب زیرزمینی, رس, سهم تبخیر, شن, لوم